حمید حکیم
پژوهشگر مسائل اوراسیا

پس از گذشت نزدیک به ۱۵ سال، الحاق ایران به عضویت دائم سازمان همکاری شانگهای رسما اعلام شد و نمایندگان مجلس با لایحه الحاق دولت به این سازمان موافقت کردند. این مسئله در حالی اتفاق افتاده که تغییر نظم جهانی درهای سازمان همکاری شانگهای را به روی جمهوری اسلامی باز کرده است. بر اساس نگاه اقتصادی و اگر شانگهای را یک سازمان اقتصاد محور در نظر بگیریم، طبیعی است که این عضویت دارای پیامدهایی برای ایران خواهد بود. در درجه نخست، با وارد شدن به این سازمان، مراودات اقتصادی و تجاری ایران با اعضای شانگهای تسهیل خواهد شد. این موضوع یک امر و اتفاق طبیعی است که ذیل چارچوب توافقنامه هر سازمانی است. دومین مسئله این است که زمانی که مبادلات فی مابین تسهیل می شود، آیا میتوان مزایایی خاص را برای کشور مشاهده کرد؟ در اینجا ما می توانیم به مزایای رقابتی و مزایای خاص به خصوص در برخی از حوزه ها از جمله طیف وسیعی از صنایع، انرژی و خدمات فنی_مهندسی اشاره کنیم؛ به گونه ای که هم با این عضویت هم در تعامل و ارائه این حوزه ها به اعضای این سازمان باشیم و هم تعاملاتی با دیگر کشورها داشته باشیم. از طرفی هم کشورهای عضو شانگهای نیز خواهان توانمندی های ایران در این حوزه ها هستند و به این ظرفیتها نیاز دارند یعنی به عبارتی در این تعاملات، اعضای شانگهای متقاضی و مشتری است و جمهوری اسلامی ارائه دهنده. از سوی دیگر، اگر از بحث تحریمهای کشورهای غربی عبور کنیم، در تعاملی که ما با کشورهای عضو شانگهای داریم و ذیل تفاهمنامه هایی که آنها با دیگر کشورها دارند، می توان گفت که عملا درب کشورهای دیگر نیز به روی ایران گشوده خواهد شد. بنابراین نه تنها ایران می تواند تعاملات خود را با اعضای این سازمان گسترش دهد، بلکه در قالب شانگهای می تواند از این پتانسیل برای توسعه روابط خود با کشورهای خارج از این سازمان و ارائه توانمندی های خود استفاده کند.
با توجه به اینکه شانگهای دارای بازار گسترده ای است و توانمندی بالقوه اقتصادی در کشورهای آن قابل مشاهده است، جمهوری اسلامی می‌تواند از این پالس های مثبت و فرصت طلایی به نحو احسن استفاده کرده و به خوبی بهره‌مند شود. ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای و بازیگر فعال از طریق پتانسیلهایی که این عضویت برای آن فراهم کرده است، می تواند با اراده کافی و برنامه ریزی‌های درست، در عرصه‌های مختلف مانند صنایع فناورانه و های تک، خدمات فنی_مهندسی و دانش محور یعنی نه فقط حوزه انرژی در حالی که ذهن ما بیشتر و تنها به سمت انرژی می رود، به بیشترین بهره برداری های اقتصادی دست یابد. ایران باید تمام دقت و سیاست خود را به کار ببرد تا عضویت در شانگهای، موضوع مناطق آزاد را برای ما تکرار نکند؛ یعنی باید از طریق برنامه و پتانسیلها و مزایای رقابتی، وارد این سازمان شویم، زیرا اتفاق خوبی رخ داده، اما ادامه حرکت و مسیر به عملکرد ما و چگونگی بهره‌برداری درست کشور برمی‌گردد. به لحاظ موقعیت خاص ژئوپلیتیکی که ایران چهارراه شرق به غرب یا شمال به جنوب است، جمهوری اسلامی می‌تواند نقطه تماس غربی کشورهای شانگ‌های و دروازه ورود اعضا به مناطق دیگر از جمله خاورمیانه، حتی آفریقا و اروپا باشد. جمهوری اسلامی ایران بنا بر فرمایش مقام معظم رهبری به منظور تامین منافع خود، بنا به رابطه متعادل و متوازن با شرق و غرب دارد؛ لذا برای ایران در شرایط فعلی، وزنه تعاملات با آسیا یا نگاه به شرق و یا وزنه تعاملات با روسیه و چین نسبت به وزنه تعاملات با غرب سنگین تر و پررنگ تر است که این مسئله امری طبیعی و منطقی است.