معیشت مردم بهانه رفتار نادرست دولت‌ها

مرتضی زمانیان
کارشناس مسائل اقتصاد ایران

ایجاد کسری بودجه یکی از موضوعات اساسی در اقتصاد کلان است که سازوکارهای ایجاد کننده آن متفاوت است. یکی از این سازوکارهای بسیار ساده این است که حتی عامدانه تکلیفی برای دستگاه ها پیش بینی شود که عدد تخصیص داده شده برای آن کمتر از عدد واقعی پیش بینی شده برای آن است با نگاه به بودجه و کسری آشکار و نهان آن، نمی‌شود مسئله را حل کرد. ما چرا در بودجه با کسری مواجه می شویم؟ به خاطر اینکه انواع و اقسام هزینه های مختلف را به بودجه بار می‌کنیم. گاهی اوقات این از نوع مخارج انجام شده و گاهی نیز عدم النفعی است که از دست دولت می‌رود. عدم النفع یعنی دولت درآمدهایی می تواند به دست بیاورد، ولی به دلایل مختلف آنها را از دست می‌دهد و نمی‌گیرد. مثلا حجم بالایی ارز را به قیمت ۴۲۰۰ به انواع شرکت‌های مختلف می‌دهیم که کالای مورد نیاز و اصطلاحا ضروری مردم را وارد کنند. این ارزی است که دولت می تواند به قیمت نیمایی و یا هر نرخ دیگری بفروش برساند، ولی به قیمت ۴۲۰۰ می فروشد. این یک عدم‌النفع است که چند سالی است که گریبان دولت و کشور را گرفته است. وقتی به دولت می‌گوییم که چرا این کار را انجام می‌دهی و یا به مجلس گفته می‌شود که چرا این موضوع را می‌پذیرد، می‌گویند مسئله معیشت مردم است و نمی‌توانیم در این موضوع کوتاه بیاییم.
باید از دولت پرسیده شود که چرا صندوق های بازنشستگی اینقدر پر هزینه اداره می‌شوند؟ می‌گویند نمی توانیم در مقابل مسئله معیشت مردم ساکت باشیم و لاجرم باید هزینه ها را تامین کنیم. در مباحثی مانند قیمت های کالاهای اساسی شبیه خرید تضمینی گندم، کسری بسیار هنگفتی در بودجه وجود دارد. وقتی می گوییم چرا کسری ایجاد می کنید، می گویند مسئله معیشت مردم است و دوباره همان دلایل نادرست را بیان می کنند. وقتی می گوییم چرا این حجم عظیم یارانه های پنهان که روی حامل های انرژی وجود دارد را تعیین تکلیف نمی کنید، باز هم همان جواب ها را می شنویم. برخی از این یارانه ها برای دولت هزینه دارد و برخی هم عدم النفع فراوانی در آن برای دولت ها وجود دارد. یعنی در برخی از این یارانه ها دولت باید هزینه ای را پرداخت کند و در برخی دیگر، دولت می تواند درآمدی کسب کند که از آن محروم شده است. می‌گوییم چرا این همه هزینه به بودجه اضافه می‌کنید. در صورتی که این هزینه‌ها نباشد، خودش می تواند بودجه را از شر کسری نجات داده و تورم را تشکین دهد. می‌گویند اینجا مسئله مردم و معیشت مردم و قیمت کالاهای اساسی و یارانه ها است و نمی توانیم وارد آن شویم. خیلی موارد در کشور وجود دارد که اصلاح کردن آن به بن بست خورده است. البته تنها بهانه‌ای هم که برای عدم تغییر بیان می‌شود، مسئله معیشت مردم است.