نسخه چاپی
ارسال به دوستان
اما از همه این موارد بدتر که آسیب جدی به اقتصاد وارد می کند، بی ثباتی در بازار به ویژه بازار ارز است. امروزه وضعیت اقتصاد به اندازه ای بی سامان است که تولیدکننده حتی برای یک ساعت دیگر نمی تواند پیش بینی داشته باشد. از یک سو تولیدکننده را تشویق به تولید کالا در حجم انبوه می کنند و از سوی دیگر هیچ حمایتی از تولید وتولیدکننده به عمل نمی آید. بدتر اینکه دولت با تمام توان مقابل تولیدکننده می ایستد و کمر بخش خصوصی زیر بار این همه فشار خم می شود.
ارز دولتی رقیب تولیدکننده
در حالی بخش خصوصی را ترغیب به تولید کالا با قیمت آزاد می کنند که یک باره دولت با تمام توان وارد بازار می شود و علیه بخش خصوصی ایستادگی می کند. بارها شاهد بوده ایم که بخش خصوصی کالایی را تولید کرده و درست زمان فروش آن، دولت دست به واردات گسترده آن هم با ارز دولتی و به قیمت پایین زده است. البته حمایت از مردم و مصرف کننده امری بدیهی است و باید صورت بگیرد، آما آنچه خودنمایی می کند، بهانه حمایت از مصرف کننده برای زمین زدن تولیدکننده است. نمونه این مهم را در مورد برنج مشاهده می کنیم. به نوعی که درست هنگام برداشت محصول، دولت اقدام به واردات برنج به صورت گسترده می کند. در این شرایط برنجکار که تاکنون درآمدی نداشته، زندگی خود را با قرض گذرانده و چشم انتظار برداشت بوده، در صورتی که با خشکسالی یا آفت رو به رو نشود، ناچار می شود برنج خود را به آفت دلال بفروشد زیرا با قدرت دولت رو به رو شده است. این مساله را می توان در زمینه همه کالاها مشاهده کرد. در زمینه کشاورزی بحران های چای و گندم، در زمینه دام بحرانهای گوشت و مرغ، در زمینه صنعت بحران های لوازم خانگی، پوشاک، لوازم یدکی و بسیاری موارد دیگر را می توان نام برد. این اتفاقات در حالی صورت می گیرد که عواقب آن هرگز سنجیده نمی شود.
بلای بی ثباتی ارز
یکی از بدترین شرایطی که تولیدکننده را به چالش می کشد، بی ثباتی در بازار ارز است. امروزه تولید کننده در سرگردانی شدیدی به سر می برد. تولیدکننده با هزاران مشقت و سختی، دلار از بازار آزاد تهیه می کند، برای دور زدن تحریم ها، مبالغ هنگفتی به واسطه ها می پردازد، مواد اولیه را تهیه می کند که آن هم بروکراسی و کاغذبازی خاصی دارد، اما به محض آنکه تمام این مراحل را طی می کند و مواد اولیه را وارد می کند، تازه متوجه می شود دلار پایین آمده و اگر کالا را تولید کند، باید زیان ناشی از کاهش قیمت دلار را بپذیرد. نتیجه آن می شود که مواد اولیه بسیاری در گمرکات و انبارهای بنادر کشور دپو می شود و تولیدکننده رغبتی به ترخیص آن ندارد. بنابر این ثبات در بازار ارز برای تولیدکننده اهمیت بسیاری دارد.
اقتصاد گرفتار بازیهای سیاسی
در حالیکه اخبار مثبتی مبنی بر روزهای پایانی مذاکرات و رسیدن تحریم‌ها به خط پایان مطرح می‌شد، این‌بار عدم تمدید توافق فنی ایران و آژانس بین المللی به عنوان تهدیدی برای برجام عنوان می‌شود که تاثیر منفی خود را بر قیمت‌ها در بازار ارز گذاشت و این بازار روند صعودی به خود گرفت. به گونه‌ای که شواهد نشان می‌دهد نرخ دلار به ۲۴ هزار و ۴۰۰ تومان رسیده و فعالان بازار ارز دلیل این افزایش را در عدم تمدید توافق فنی می‌دانند. بنابر این مشاهده می شود بازار ارز تحت تاثیر مباحث سیاسی است و به عبارت بهتر اقتصاد گرفتار بازی های سیاسی و سیاست خارجی می شود.
بازار آتی ارز
در این شرایط که نوسانات و ریسک‌های قیمت در بازار ارز، چشم انداز و افق روشنی از این بازار برای فعالان اقتصادی به منظور معامله، سرمایه گذاری، صادرات و ... قرار نمی‌دهد، پیشنهادهای متفاوتی مطرح می شود. که یکی از آنها ضرورت وجود بازار آتی ارز است. پیشنهادی که پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی در گزارشی به بررسی تجربه و الزامات تشکیل این بازار در کشور پرداخته است.در این گزارش آمده که قرارداد آتی ارز، تعهدی دو طرفه است که بر اساس آن مقدار مشخصی از یک پول پایه (پول خارجی) به نرخ معاوضه مشخص در تاریخ سررسید مشخص، با پول دیگر معمولا پول داخلی معاوضه و عمده معاملات مشتقات ارزی در سررسید کوتاه مدت انجام می‌شود که سررسید کمتر از یک ماه برای مشتقات ارزی و نیز سایر مشتقات در بورس‌های متشکل مرسوم نیست، ولی در بازار خارج از بورس سررسیدهای کمتر از یک ماه نیز وجود دارد.
بازار آتی ارز چیست
امروزه در کنار مشکلات موجود برای بازار نقدی ارز، نبود یک بازار متشکل برای مشتقات ارزی از جمله قرارداد آتی در داخل کشور هزینه‌های گوناگونی برای سیاستگذاران، تولیدکنندگان و سرمایه گذاران ایجاد کرده که وجود بازار مشتقات ارزی می‌تواند دست کم بخشی از ریسک‌های قیمتی ارز را پوشش دهد و افقی ولو کوتاه مدت برای فعالان اقتصادی فراهم کند. با وجود ابلاغ آیین نامه اجرایی معاملات آتی ارز-ریال در ۲۹ تیر ۱۳۸۹ به منظور پوشش نوسان نرخ ارز برای صادرکنندگان، به دلیل مسائلی از قبیل غیررقابتی بودن نرخ تعیین شده برای ارز توسط بانک، تحمیل کارمزدهای قابل توجه به طرفین، وجود سررسید حداقل یک ماه و حداکثر دوازده ماه، هزینه‌های جانبی تعهد پیمان‌های آتی، امکان عقد پیمان تنها برای بنگاه‌های بزرگ و عدم وجود بازار ثانوی برای خرید و فروش این پیمان و وجود ریسک اعتباری در اتاق پایاپای، زمینه تشکیل بازار آتی ارز به شکل منسجم فراهم نشده است.
بازار غیر رسمی فردایی
البته بازار هرگز منتظر تصمیمات دولت نمی ماند و در سال‌های اخیر بازاری غیررسمی در اقتصاد کشور تشکیل شده که به بازار معاملات فردایی ارز مشهور است. در این بازار ذینفعان بازار ارز در پایان روز معاملاتی، در رابطه باقیمت ارز در روز آینده وارد معامله شده و بر اساس پیش بینی‌هایی که از نرخ ارز در روزهای آینده دارند، تعهدات دوطرف را بر عهده می‌گیرند. با توجه به مشکلات مختلفی که این بازار از جهاتی همچون عدم شفافیت، شبهه دار بودن معاملات و مانند آن دارد، تشکیل بازار آتی ارز به شکل منسجم و رسمی می‌تواند ضمن برطرف کردن این مشکلات، منافعی را نیز برای ذینفعان مختلف از جمله سیاستگذار پولی، تولیدکنندگان و ... داشته باشد.
دلایل اهمیت بازار آتی ارز
پژوهشکده پولی و بانکی برای این بازار دلایلی مطرح کرده است. این بازار به صورت محدود در بین کارگزاران عمده و با مبالغ کمتر شروع شود و در صورت موفقیت آمیز بودن گسترش یابد. محوریت تشکیل بازار معاملات آتی ارزی بر عهده بانک مرکزی باشد. بانک مرکزی به عنوان عرضه کننده اصلی در این بازار ایفای نقش نکند. در کوتاه مدت معاملات آتی ارز را بر اساس دو قالب حقوقی تعهد بیع در آینده و عقد صلح و با در نظر گرفتن برخی ملاحظات، طراحی کرد. معاملات آتی ارز به صورت پیمان آتی ارزی انجام شود تا انعطاف پذیری بیشتری از جهت سررسید و مبلغ قرارداد وجود داشته باشد. نخست این بازار با سررسید کوتاه مدت حداکثر پنج روزه تشکیل شود و در عین حال امکان بستن موقعیت معاملاتی از طریق انجام معامله معکوس برای فعالان این بازار در صورت تأیید ناظر فراهم باشد. تا پیش از تعیین نرخ واحد برای بازار نقدی، نرخ سنا به عنوان مرجع کشف قیمت در بازار آتی ارز مالک قرار گیرد. قرارداد آتی ارز باید به گونه‌ای طراحی شود که بنای اصلی در قرارداد بر تحویل فیزیکی ارز باشد. همزمان با تشکیل بازار آتی ارز در کوتاه مدت، سیاست‌های لازم برای مدیریت بازارهای موازی به ویژه طلا نیز مد نظر قرار گیرد.
اقتصاد اسیر اما و اگرها
با وجود این که به نظر می رسد بازار آتی ارز بستر مناسبی برای آرامش اقتصاد و حامی کارآفرینان و تولیدکنندگان خواهد بود، اما هنوز صحبتی از تشکیل بازار آتی ارز نیست و با تغییر دولت، تشکیل ا ین بازار در هاله ای از ابهام خواهد بود. به عبارت بهتر اقتصاد اسیر اما و اگرهایی است که در آینده بروز خواهد کرد.
