کلیات لایحه اصلاح شده بودجه سال 1400 پس از ۲ ماه از تقدیم به مجلس و اصلاح در کمیسیون تلفیق، روز گذشته به رای گذاشته شد.
صحن مجلس روز گذشته با غیبت روحانی و اظهارات رئیس سازمان برنامه و بودجه البته پرحاشیه شد. در نهایت پس از نطق نمایندگان موافق و مخالف، رایگیری درباره کلیات لایحه اصلاحشده کمیسیون تلفیق درباره بودجه سال 1400 انجام شد و نمایندگان با 99 رای موافق، 148 رای مخالف و 12 رای ممتنع از مجموع 261 نماینده حاضر در مجلس، کلیات این لایحه را رد کردند. رد کلیات لایحه بودجه به احتمال فراوان مجلس را مجبور به تصویب بودجه چنددوازدهم خواهد کرد؛ بودجهای که به دولت اجازه میدهد بدون هیچ برنامه و نظارت خاص و برای مدتی معین، امور کشور را تا موعد تصویب بودجه نهایی در اوایل سال آینده اداره کند. *** نمایندگان مجلس دیروز با علم به اینکه کمیسیون تلفیق اصلاحات مناسبی را در لایحه بودجه اعمال کرده و بمب ساعتی دولت در آن به نوعی خنثی شده، باز هم به رد کلیات لایحه در صحن علنی رای مثبت دادند؛ اتفاقی که بیش از هر زمان دیگری بودجه سال آینده را به چنددوازدهمی شدن نزدیک کرد. سوالی که پیش میآید این است: چرا با وجود سپری شدن قریب به ۲ ماه از تقدیم لایحه و تلاشهای کمیسیون تلفیق، نمایندگان چنین تصمیمی گرفتند؟ اصلیترین دلیل رد کلیات لایحه بودجه، حمایت از معیشت مردم در ماههای آخر دولت روحانی است؛ نباید فراموش کنیم که دولتیها در زمان اصلاحات لایحه توسط کمیسیون تلفیق بارها و بارها به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر عدم اجرای مصوبات کمیسیون تلفیق تاکید کرده بودند. حسن روحانی چندینبار نمایندگان مجلس را بر عدم پذیرش بودجه در صورتی که شاکله آن تغییر کند، تهدید کرد. رئیسجمهورچندی پیش با اشاره به اینکه دولت تغییر شاکله بودجه را نمیپذیرد، گفت: دولت با هر گونه تغییری در لایحه بودجه که آثار تورمی داشته و معیشت مردم را دچار مشکل کند، مخالف است. وی گفت: دولت با هدف آرامشبخشی به بازار و اقتصاد کشور، با برنامهریزی جهت زمینهسازی ثبات در حوزه توسعهای و معیشت مردم در سال جاری، تبعات جنگ اقتصادی را به حداقل رسانده و آثار تحریمها را با حداکثر توان خنثی کرده است. روحانی تاکید کرد: سخنانی که علامت افزایش قیمت در سال آینده را به بازار بدهد، بلافاصله به طور مستقیم، فشار بر اقشار کمدرآمد را افزایش میدهد و در شرایطی که همه عوامل، روند کاهش تورم را نشان میدهد، نباید مجددا به التهاب تورمی دامن زده شود. روحانی اظهار داشت: دولت در عین حال که آمادگی خود را برای تعامل و همکاری با مجلس اعلام کرده است، وظیفه خود میداند بر اساس شناخت عملیاتی و عینی از نیازها و اقتضائات اقتصاد جامعه و همچنین الزامات معیشتی و توسعهای کشور، تغییر شاکله بودجه را نپذیرد. محمود واعظی، رئیس دفتر رئیسجمهور هم چنین اظهاراتی بیان کرده بود. وی در این باره گفته بود: اگر شاکله لایحه بودجه تغییر کند، دولت نمیتواند این لایحه را اجرا کند؛ تلاش ما این است که با مجلس برای تدوین یک بودجه کارشناسی و خوب تفاهم کنیم. با این تفاسیر بیم این وجود داشت که دولتیها، یا به طور کلی اصلاحات کمیسیون تلفیق را انجام ندهند یا به بدترین شکل ممکن آن را اجرایی کنند که در هر ۲ حالت بیشترین آسیب نصیب مردم و معیشت آنها خواهد شد. برای مثال سیاست حذف یارانه غیرمستقیم ارز 4200 تومانی و جایگزینی آن با یارانه مستقیم نقدی احتیاج به درایت و مدیریت خاصی دارد که اگر اجراکننده سیاست با آن موافق نباشد، میتواند فاجعه بزرگی را رقم بزند، البته دولت روحانی ثابت کرده اگر با سیاستی موافق هم باشد توانایی خلق فاجعه در اجرای آن را دارد. موضوع دیگر اینکه در چند ماه آینده انتخابات ریاستجمهوری را در پیش داریم و بیم آن وجود دارد که جریان سیاسی و فکری نزدیک به دولت از همین اصلاحات بودجه برای انجام بازیهای سیاسی خود بهره ببرند. در این شرایط دولت میتواند هر گونه نارسایی اقتصادی را معطوف به اصلاحات انجام شده در کمیسیون تلفیق کرده و از زیر بار مسؤولیت شانه خالی کند. نمایندگان با در نظر گرفتن چنین ملاحظاتی با وجود زحمات کمیسیون تلفیق، اولویت را حمایت از معیشت مردم در ماههای پایانی سال به جای اصلاحات بودجه در نظر گرفتند. شاید بتوان به اصلاحات گسترده در بودجه در پایان دولت حسن روحانی امیدوار بود. * داستان لایحه ۱۴۰۰ جلسه روز گذشته صحن علنی مجلس شورای اسلامی با هدف بررسی و رایگیری درباره کلیات لایحه بودجه سال 1400 تشکیل شد. لایحه بودجه سال 1400 که روز 12 آذرماه تقدیم مجلس شد، در ۲ ماه گذشته با اصلاحات بسیاری در کمیسیون تلفیق مواجه شد. در این مدت انتقادات بسیاری به لایحه دولت چه از سوی نمایندگان و چه از سوی کارشناسان اقتصاد مطرح شد. رشد شدید سقف بودجه بهرغم تنگنای شدید منابع، عمدهترین محور انتقاد از لایحهای بود که دولت برای بودجه سال 1400 به مجلس تقدیم کرد. این رشد شدید سقف بودجه به حدی بود که کسری تراز عملیاتی با رشدی بیش از ۲ برابری نسبت به بودجه سال 99 به 320 هزار میلیارد تومان رسید. اشکالات متعدد لایحه بودجه در نهایت کمیسیون تلفیق را مجبور به اعمال اصلاحات اساسی در آن کرد. مهمترین اصلاحاتی که مجلس در لایحه بودجه اعمال کرد، حذف ارز 4200 و اختصاص منابع حاصل از آن به مردم در قالب یارانه و واقعیسازی حجم فروش نفت از 3/2 به 5/1 میلیون بشکه در روز بود. این تغییرات اما با انتقاد دولتیها همراه شد. دولتمردان مدعیاند که ارز 4200 تومانی نقش ویژهای در حمایت از اقشار محروم و کنترل تورم داشته و حذف آن باعث چند برابر شدن قیمتها میشود. در نهایت پس از گذشت ۲ ماه از تقدیم لایحه به مجلس، لایحه اصلاح شده بودجه 1400 در صحن مجلس بررسی و به رای گذاشته شد. جلسه رایگیری درباره کلیات لایحه بودجه البته با غیبت تکراری روحانی همراه شد. حسن روحانی از ابتدای تشکیل مجلس یازدهم تنها یک بار آن هم برای افتتاحیه آمده بود. در جلسه روز گذشته تنها محمدباقر نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه، مهدی پورمحمدی معاون نوبخت و حسینعلی امیری معاون پارلمانی رئیسجمهور به عنوان نمایندگان دولت حضور داشتند. محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس در واکنش به غیبت روحانی در صحن مجلس برای دفاع از لایحه بودجه، ضمن تاکید بر حضور رئیسجمهور در این جلسه طبق قانون، اعلام کرد: وی باید برای دفاع از کلیات بودجه سال 1400 در مجلس حضور پیدا میکرد به همین دلیل از 10 روز قبل نامه کتبی نوشتم و از ایشان به طور رسمی دعوت کردم، رئیسجمهور این دعوت را اجابت نکرد، بنابراین ما وظیفه خود را انجام دادهایم. * موافقان و مخالفان لایحه بودجه چه گفتند؟ یکی از اصلیترین مخالفان لایحه بودجه، رئیس فراکسیون کارگری مجلس شورای اسلامی بود. وی در این باره گفت: کسری ۳۲۰ هزار میلیارد تومانی لایحه بودجه ۱۴۰۰ پیام خوبی به جامعه مخابره نمیکند، ضمن آنکه این بودجه در عدالت و محرومیتزدایی نمره قبولی نمیگیرد. علی بابایی در مخالفت با کلیات لایحه بودجه ۱۴۰۰ تصریح کرد: بررسی لایحه بودجه را در فضای هیجانی آغاز کردیم و با نگاهی به آن درمییابیم کاهش وابستگی به نفت که یکی از تاکیدات مقام معظم رهبری بود، در آن لحاظ نشده است. همچنین کاهش رانت و فساد را در بودجه شاهد نیستیم. نماینده مردم ساری و میاندورود در مجلس شورای اسلامی افزود: توجه به تولید یکی از دغدغههای اصلی مردم درباره بودجه است که تاثیر مستقیمی در رشد اقتصادی و معیشتی دارد اما این موضوع در بودجه دیده نمیشود. رئیس فراکسیون کارگری مجلس تاکید کرد: توجه به عدالت و محرومیتزدایی یک انتظار عمومی است که از مجلس انقلابی مطالبه میشود، همچنین نادیده گرفتن اصلاح روابط کار و مشکل کسری ۳۲۰ هزار میلیارد تومانی در بودجه که باعث تورم و رشد نقدینگی میشود نیز از جمله نقایص بودجه است. اما در آن سو موافقان با تاکید بر اصلاحاتی که کمیسیون تلفیق انجام داده، به دفاع از بودجه پرداختند. در همین باره ابوالفضل ابوترابی در موافقت با کلیات لایحه بودجه ۱۴۰۰ گفت: در ابتدا باید گفت تا زمانی که وارد کار اساسی و بنیادی اصلاح نظام اداری نشویم، بودجهبازی و مشکلات کنونی کشور در حوزه اقتصادی همچنان باقی خواهد ماند. وی با تاکید بر اینکه اصلاح نظام اداری منجر به اصلاح نظام بودجهنویسی در کشور میشود، افزود: ضعف نظام اداری باعث شده است هر سال چنین بودجهنویسیای در کشور تکرار شود، از این رو انتظار میرود مجلس انقلابی وارد کار اساسی و اصلاح نظام اداری شود، البته این کار دردآور و سخت است، چرا که باید تمرکزها تبدیل به نیمهتمرکزها شود. عضو کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای در مجلس ادامه داد: باید توجه داشت وضع سیاسی حال حاضر کشور به گونهای است که با دولت متزلزلی روبهرو هستیم و اگر بودجه را رد کنیم، در واقع اعتبارات کشور در اختیار دولت قرار میگیرد و با روحیهای که از آنها میدانیم در ۶ ماه آینده کار خاصی نمیشود. وی تاکید کرد: این در حالی است که باید درصدی از حقوقها را افزایش دهیم و اگر تنخواهی در اختیار دولت قرار دهیم، بدون اینکه حساب و کتابی شود، در واقع بهترین حالت برای آنها خواهد بود، بنابراین رد لایحه بودجه اشتباه است. ابوترابی با بیان اینکه در صورت رد کلیات لایحه بودجه، با سکوت آییننامه داخلی مجلس مواجهیم، توضیح داد: سال گذشته با رد کلیات لایحه بودجه، موضوع به کمیسیون تلفیق ارجاع شد اما امسال رئیس مجلس است که باید تصمیم بگیرد اگر کلیات رد شود، بودجه به دولت بازگردد یا خیر و اختیارات بودجه به دست دولت بیفتد. نماینده مردم نجفآباد در مجلس شورای اسلامی بیان کرد: بودجهای که دولت ارائه کرد، افتضاح بود و تصمیم کمیسیون تلفیق قدم مثبت و رو به جلو بود. باید قبول کرد ظرفیت کشور که سال آینده چند ماه در دست یک دولت و چند ماه دست دولتی دیگر است، بیش از این نیست که ایدهآلها را پیاده کنیم. وی با بیان اینکه گام بلند اساسی از ابعاد سیاسی برداشته شده است، پیشنهاد کرد: بهتر است کلیات تصویب شود و در صحن علنی پیشنهادات نمایندگان را بررسی کنیم و ایدهآل بودجهنویسی را که امر درستی است سال آینده دنبال کنیم، چرا که ظرفیت کشور برای رد کلیات فراهم نیست و باعث میشود درگیریهایی ایجاد شود. نماینده مردم نجفآباد در مجلس با اشاره به مساله ارز آزاد در لایحه بودجه گفت: بسیاری بر این باورند تغییر ارز ۴۲۰۰ تومانی به ۱۷۵۰۰ تومانی تورمزاست و از اکنون گرانیها را به گردن مجلس میاندازند. مجلس انقلابی باید بداند اگر کار درست را شجاعانه و مسؤولانه انجام دهد، در بلندمدت نتیجهبخش خواهد بود، هر چند در کوتاهمدت به ضرر آن تمام شود. *** پاسخ شمسالدین حسینی به نوبخت: این گرگ سالهاست که با گله آشناست رئیس سازمان برنامه و بودجه پس از حضور در تریبون مجلس با اشاره به حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی در لایحه بودجه دولت با هدف مبارزه با رانت، اظهار داشت: باید توجه داشته باشید بودجه اختصاصی برای خرید کالاهای اساسی که در گذشته ۲۵ میلیارد دلار بود، بتدریج به ۱۴ میلیارد دلار، 8 میلیارد دلار و ۵ میلیارد دلار کاهش یافت. وی افزود: همه کسانی که از ارز ۴۲۰۰ استفاده کردند، مشخص هستند و از رئیس مجلس میخواهم دوباره این اسامی را منتشر کند، البته قبول داریم برخی خطا کردند و با وجود اینکه ارز دولتی دریافت کردند اما کالایی وارد نکردند. رئیس سازمان برنامه و بودجه ادامه داد: اما باید توجه داشته باشید در شرایطی که ارز ۴۲۰۰ تومانی است، مردم با مشکلات زیادی روبهرو هستند و دولت نمیپذیرد در این شرایط بدون تمهید مقدمات لازم، ارز ۴۲۰۰ تومانی را حذف کرده و قیمت ارز را آزاد کند. آیا با این روش میتوان جلوی گرانی را گرفت؟ برخی عنوان میکنند میزان یارانه نقدی را اضافه کنیم، باید بگویم هماکنون حداقل به ۳۵ میلیون نفر مبلغ ۱۲۰ و ۱۰۰ هزار تومان یارانه میدهیم، مگر تغییری در زندگی مردم ایجاد شده است؟ دولت لایحهای را تقدیم مجلس شورای اسلامی کرد و انتظار داشت انتقادات از این لایحه برطرف شود اما شاهد بودیم نهتنها کمیسیون تلفیق اعداد پیشنهادی دولت را تایید کرد، بلکه اعداد و ارقامی را نیز اضافه کرد. وی اظهار داشت: رد کلیات لایحه بودجه ۱۴۰۰ توسط مجلس شورای اسلامی یعنی اینکه عقل جمعی ما نیز نتوانست آن را اصلاح کند و چنانچه امروز کلیات لایحه بودجه رد شود، در واقع اعداد و ارقام کمیسیون تلفیق تایید نشده است. * این گرگ سالهاست که با گله آشناست انتقادات نوبخت از مصوبات کمیسیون تلفیق اما با واکنش عضو این کمیسیون مواجه شد. شمسالدین حسینی در واکنش به اظهارات نوبخت درباره تشدید وابستگی کشور به نفت با مصوبات کمیسیون تلفیق بودجه گفت: لایحه بودجه 1400 پر از اسرار است. شما درباره وابستگی به نفت گفتید، در حالی که دولت میخواست با فروش 3/17 میلیارد دلار نفت مبلغ 192 هزار تومان پول به خزانه بریزد، ما گفتیم با عدد 15 میلیارد دلار مبلغی که باید به خزانه ریخته شود بیشتر از این است. بنابراین درست نیست که ما رانت و فساد را (با تخصیص ارز 4200 تومانی) ترویج کنیم و بعد بگوییم به دنبال دزد بروید! رئیس کمیسیون ویژه جهش و رونق تولید مجلس یادآور شد: آیا این شما نبودید که وقتی عدد 3/2 میلیون بشکه را مطرح کردید، رئیس دستگاه دیپلماسی شما (محمدجواد ظریف) گفت «این خلاف اقتصاد مقاومتی است و باعث پایین آوردن قدرت ما در مذاکرات میشود»؟ ما کجا با اقتصاد مقاومتی و موضوع محاصره اقتصادی مشکل داشتیم؟ حسینی همچنین با اشاره به تناقض تصمیم دولت برای حذف ارز 4200 تومانی در لایحه بودجه سال آینده با اظهارات آنها مبنی بر حمایت از مردم با تخصیص ارز 4200 تومانی در سال آینده افزود: آیا شما در تبصره یک به این نکته اشاره نکردید که چنانچه نرخ ترجیحی ارز به ETS تغییر کند، منابع حاصل از آن خرج معیشت و سلامت میشود؟ نرخ ارز در سامانه ETS 24 هزار تومان است و عددی که شما - در مصاحبهها- اعلام کردید 11هزار و 500 تومان است؛ در حالی که شما خود در تبصره 4 وقتی خواستید نرخ ارز را تبدیل کنید چه میزان قرار دادید؟ یا وقتی به اعداد صندوق توسعه ملی اشاره کردید، مگر نرخ ETS را نگفتید؟ نماینده مردم تنکابن، رامسر و عباسآباد تأکید کرد: من واقعا تأسف میخورم که باید اعلام کنم وقتی به رئیس کل بانک مرکزی گفتم آیا شما میدانید ارقام تبصره 14 با دلار 17 هزار و 150 تومانی محاسبه شده است، گفت «از آن خبر ندارم» که گفتم از آقای پورمحمدی (معاون نوبخت) بپرسید. عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس تصریح کرد: جرم کمیسیون تلفیق بودجه این بود که اسرار (بودجه را) هویدا میکرد؛ چون فکر میکرد مردم حق دارند بدانند که [دلارهای ارزی] نفت به چه سختی به دست میآید و به چه راحتی [با تخصیص ارز 4200 تومانی] به حراج گذاشته میشود. مردم بدانید کالاهایی که میخرید با نرخ ETS است نه ارز 4200 تومانی! ما به دنبال کدام دزد بدویم؟ این گرگ سالهاست که با گله آشناست! *** کلیات لایحه دولت برای بودجه سال ۱۴۰۰ رد شد نمایندگان روز گذشته پس از استماع نظرات موافقان و مخالفان و همچنین سخنان رئیس سازمان برنامه و بودجه به عنوان نماینده دولت، در نهایت کلیات بودجه سال 1400 را با 99 رای موافق، 148 رای مخالف و 12 رای ممتنع از مجموع 261 نماینده حاضر در مجلس، رد کردند. قالیباف پس از عدم پذیرش لایحه بودجه 1400 از سوی نمایندگان گفت: همه مردم آگاه هستند که نمایندگان و اقتصاددانان حاضر در کمیسیون تلفیق و نخبگان تلاش کردند تا لایحه بودجه اصلاح شود. رئیس مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: لایحه بودجه ارائه شده از سوی دولت دارای مشکلاتی اعم از برآورد غیرواقعی، کسری بودجه، وابستگی به نفت و... بود که در کمیسیون تلفیق تلاش شد در آن اصلاح صورت گیرد. قالیباف ادامه داد: بر این اساس تلاش شد با رویکرد توجه به معیشت مردم و مناطق محروم، حذف رانتها، توجه به تولید و اشتغال، رفع تبعیض و سیاست تکنرخی برای جلوگیری از رانت در ارز، در کمیسیون تلفیق اصلاحات صورت گیرد. رئیس مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: دولت در مواجهه با اصلاح ساختار بودجه به نفع معیشت مردم که از سوی کمیسیون تلفیق صورت گرفت، تعامل مناسب نداشت و امروز نیز در این نشست شاهد آن بودیم. وی افزود: امیدواریم دولت از فرصت کنونی برای اصلاح بودجه استفاده کند و هر چه سریعتر لایحه را به مجلس شورای اسلامی تقدیم کند و در این راستا از تجربه کمیسیون تلفیق نیز بهره ببرد. در حال حاضر با رد کلیات لایحه بودجه 1400 در صحن علنی مجلس، این لایحه به دولت ارجاع میشود. با توجه به مواضع مقامات ارشد دولتی بویژه شخص رئیسجمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه در ۲ ماه اخیر و همچنین رویه دولت روحانی در تنظیم لوایح بودجه در سالهای اخیر، ارائه لایحه بودجه 1400 با اصلاحات چشمگیر توسط دولت واقعا بعید به نظر میرسد و احتمال اندکی دارد. در این صورت، نمایندگان مجلس یازدهم ۲ راه خواهند داشت: الف- لایحه بودجه جدید ارائه شده توسط دولت روحانی را که عملا تفاوت مهمی با لایحه بودجه فعلی ندارد، تصویب کنند. این اتفاق دور از ذهن است، چون بخش اعظم انتقادهای نمایندگان مجلس به بودجه همچنان باقی مانده است. ب- مجلس حاضر به تصویب لایحه بودجه جدید ارائهشده توسط دولت روحانی نشود. احتمال وقوع حالت دوم به مراتب بیشتر است. در این صورت، عملا بودجه سهدوازدهم باید به بودجه ششدوازدهم تبدیل شود، زیرا وظیفه ارائه لایحه بودجه 1400 به مجلس، به دولت بعدی موکول شده است و این دولت اواسط مردادماه روی کار آمده و در بهترین حالت، از اوایل شهریورماه فعالیت جدی خود را آغاز خواهد کرد. با این وجود باید به این نکته هم توجه داشت که مطابق آییننامه داخلی مجلس، دولت سیزدهم باید در نیمه آذرماه سال آینده، لایحه بودجه 1401 را ارائه کند و فرآیند تهیه این لایحه در دولت بویژه سازمان برنامه و بودجه از اواخر تابستان 1400 آغاز خواهد شد. با توجه به همین نکات، عملا زمان ارائه لایحه بودجه 1400 به مجلس توسط دولت سیزدهم در هالهای از ابهام قرار دارد و چندان دور از ذهن نیست که این دولت هم لایحه بودجه چنددوازدهم به مجلس ارائه کند. در این صورت، عملا اداره کشور در سال آینده بدون قانون بودجه انجام میشود و صرفا چند قانون درباره بودجه چنددوازدهم خواهیم داشت؛ اتفاقی که در بعد از جنگ تحمیلی بیسابقه است. * تبعات اداره کشور با بودجه چنددوازدهم نمایندگان مجلس یازدهم قبل از تصمیمگیری درباره کلیات بودجه سال آینده، ضرورت دارد به این واقعیتها توجه داشته باشند و آنها را در تصمیمگیری نهایی خود لحاظ کنند: 1- اداره کشور در سال آینده با استفاده از بودجه چنددوازدهم، عملا هم اختیارات مجلس برای ریلگذاری فعالیتهای دولت در سال آینده را محدود کرده و هم توان نهادهای نظارتی برای نظارت بر عملکرد بودجهای دولت را کاهش میدهد. 2- تصویب بودجه چنددوازدهم عملا به معنای تمدید قانون بودجه فعلی در دوره زمانی چند ماه از سال است. در نتیجه، اداره کشور در سال آینده با استفاده از بودجه چنددوازدهم عملا به معنای تمدید چند ماهه مهلت اجرای قانون بودجه 99 است؛ قانونی که از دیدگاه بسیاری از کارشناسان جزو ضعیفترین قوانین بودجه در سالهای اخیر بوده است. 3- طی شدن فرآیند قانونی تهیه و تنظیم لایحه بودجه در دولت و بررسی و تصویب این لایحه در مجلس، عملا هزینههایی به کشور تحمیل خواهد کرد و موجب خواهد شد روال عادی فعالیتهای این ۲ نهاد بویژه مجلس در اواسط سال آینده، تا حدودی تحت تاثیر این موضوع قرار گیرد.