پس لرزه جابه‌جایی سپرده‌ها در بانک‌ها

به گزارش بیبنا، سپرده‌های بلندمدت که حدود ۱۴۰ هزار میلیارد تومان رشد را در شهریور ثبت کرده بودند، در مهرماه ۳۳ هزار میلیارد تومان رشد را پشت‌سر گذاشت. از طرفی از حجم سپرده‌های کوتاه‌مدت نیز ۱۶ هزار میلیارد تومان کاسته شد که می‌تواند نیمی از رشد سپرده‌های بلندمدت را توضیح دهد. این افت نشان می‌دهد که قراردادهای جدید برای کسب سود بیشتر و وسوسه سود بالای بانکی در حال رنگ‌باختن است. البته با اینکه جابه‌جایی سپرده‌ها در ماه ابتدایی پاییز در قیاس با شهریور کم است، اما در قیاس با میانگین جابه‌جایی سپرده‌ها در یک سال اخیر همچنان عدد قابل‌توجهی است. تبدیل سپرده‌های کوتاه‌مدت به بلندمدت برای سود بیشتر از سوی مردم و ورود سرمایه جدید با وجود کاهش نرخ سود، دو عاملی است که می‌تواند این اتفاق را توضیح دهد. در واقع به‌رغم کاهش نرخ سود، به نظر همچنان بازار پول از جذابیت کافی برخوردار است. جابه‌جایی سپرده‌ها در مهرماه پس لرزه مهمی از زلزله اصلی شهریور بوده است.

نقطه تعادل سپرده‌ها

گزارش بانک مرکزی از ارقام پولی و بانکی در مهرماه نشان می‌دهد که سپرده‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت به روندی که از شهریورماه آغاز کردند، پایبند ماندند. میزان جابه‌جایی سپرده‌ها در آخرین ماه تابستان عدد بسیار بزرگی را نشان می‌داد. دلیل آن اجرای تعدیل نرخ سود بود. شورای پول و اعتبار در تابستان تصمیم گرفت که نرخ سود تمامی سپرده‌های بلندمدت به ۱۵ درصد و کوتاه‌مدت به ۱۰ درصد تقلیل یابد. مصوبه شورای پول و اعتبار پس از اعلان عمومی، بلافاصله اجرا نشد. بانک مرکزی برای کنترل بازارهای دیگر و جلوگیری از وقوع شوک، فرصت ۱۱ روزه را برای اجرا به بانک‌ها داد. بانک‌ها نیز از فرصت داده شده استفاده کردند و مشتریان خود را با طرح‌های گوناگون به بانک کشاندند. عمدتا بانک‌ها طرح‌های بلندمدتی را با سود ۲۰ درصد روی میز مشتریان می‌گذاشتند. مردم نیز برای کسب سود بیشتر از طرح‌ها استقبال کردند و سپرده‌های کوتاه‌مدت خود را به سپرده‌های بلندمدت تبدیل کردند. جابه‌جایی سپرده‌ها تبدیل به یک موج بزرگ شد؛ طوری‌که میزان سپرده‌های مدت‌‌دار بلندمدت در شهریورماه ۲۷ درصد رشد کرد که بی‌سابقه‌ بود. از آن طرف حجم سپرده‌های کوتاه‌مدت پس از ماه‌ها افزایش، ۲۰ درصد افت کرد. این روند در ابتدای پاییز نیز ادامه یافت.اگرچه از شدت جابه‌جایی به طرز معناداری کاسته شد. در مهرماه به حجم سپرده‌های بلندمدت ۳۳ هزار میلیارد تومان، معادل ۹/ ۴ درصد افزوده شد؛ درحالی‌که افزایش بلندمدت‌ها در شهریور حدود ۱۴۰ هزار میلیارد تومان بود. آمار نمایانگر آن است که از قدرت تبدیل قراردادها به شدت کاسته شده است و با تقریب خوبی، بانک‌ها به مصوبه شورای پول و اعتبار عمل کرده‌اند. البته این آمار یک روی دیگر نیز دارد. با اینکه در مهرماه نسبت به شهریور، ثبات بیشتری در ترکیب سپرده‌ها حاکم شده است، اما نسبت به میانگین جابه‌جایی سپرده‌ها در یک سال اخیر، جابه‌جایی بالایی محسوب می‌شود. در مهر حدود ۵ درصد به حجم سپرده‌های بلندمدت اضافه و ۴/ ۳ درصد نیز از حجم سپرده‌های کوتاه‌مدت کم شد. اگر  شهریورماه را در نظر نگیریم، آخرین باری که جابه‌جایی در این سطح مشاهده شد، خرداد سال گذشته است. یعنی دقیقا زمانی که بانک مرکزی تصمیم به اجرای سود ۱۵ درصد گرفته بود اما موانع موجود در بازار پول، مانع اجرای آن شدند. در نتیجه مهرماه را می‌توان به‌عنوان پس‌لرزه زلزله اصلی در شهریورماه خطاب کرد. افزایش نقطه‌به‌نقطه سالانه نیز نشان می‌دهد که سپرده‌های بلندمدت در مهرماه نسبت به مهرماه سال گذشته، ۴۰ درصد رشد کرده‌اند، درحالی‌که این عدد در شهریور ۳۳ درصد بود. احتمال اول اینکه برخی از مردم برای کسب سود بیشتر سپرده‌ کوتاه‌مدت را رها کرده و پول خود را در سپرده‌های بلندمدت سرمایه‌گذاری کرده‌اند. آب رفتن ۵/ ۱۶ هزار میلیارد تومانی از سپرده‌های کوتاه‌مدت می‌تواند این فرضیه را تقویت کند اما نیم دیگر سپرده‌های بلندمدت از کانال دیگری تزریق شده است.در مهرماه میزان سپرده‌های کوتاه‌مدت در بازار پول ۴۶۵ هزار میلیارد تومان و میزان سپرده‌های بلندمدت ۶۸۷ هزار میلیارد تومان شد. مجموع سپرده‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت در اولین ماه پاییز بیش از ۱۱۵۰ هزار میلیارد تومان بوده که رشدی ۱۶ هزار میلیارد تومانی نسبت به ماه قبلش یافته است. نکته‌ای که وجود دارد این است که بخشی از افزایش سپرده‌های بلندمدت را می‌توان از کاهش سپرده‌های کوتاه‌مدت دید اما بخش دیگری نیز وجود دارد که قابل‌توجه است. از ۳۲ هزار میلیارد تومانی که به حجم سپرده‌های بلندمدت افزوده شده، حداکثر نیمی از آن از کانال سپرده‌های کوتاه‌مدت بوده است. نیم دیگر از خارج از بازار پول وارد سپرده‌های بلندمدت شده‌اند. در نتیجه با وجود کاهش نرخ سود، اما همچنان ورودی به بازار پول مثبت است و این بازار برای سرمایه‌گذاران همچنان جذابیت دارد.

اثرات تثبیت

گزارش بانک مرکزی نشان‌دهنده تثبیت سپرده‌ها در بازار پول است. تثبیت سپرده‌های بلندمدت از سیالیت سپرده‌ها خواهد کاست. کاهش سیالیت هم می‌تواند نکات مثبتی را داشته باشد و هم نکات منفی. نکته منفی اینجاست که هزینه تجهیز منابع را برای بانک‌ها افزایش می‌دهد، چراکه به سپرده‌های بلندمدت سود بیشتری تعلق می‌گیرد و در واقع عامل انگیزشی برای جذب سپرده همین سود است. نکته مثبت اینجاست که بانک‌ها به منابع مطمئن‌تری تجهیز می‌شوند. همچنین با کاهش سیالیت منابع، گزند کمتری به بازارهای دیگر خواهد رسید؛ چراکه بلندمدت بودن قراردادها، در صورت وقوع یک شوک مالی، بازارهای ارز و طلا را در امان نگه خواهد داشت و از هجوم سرمایه به سمت آنها ممانعت می‌کند.

آرام‌ترین رشد صندوق مسکن

سپرده‌های مدت‌دار بلندمدت و کوتاه‌مدت ذیل سپرده‌های غیردیداری قرار می‌گیرند. اما سپرده‌های غیردیداری یک بخش کوچک‌تر نیز دارند که «قرض‌الحسنه پس‌انداز» نامیده می‌شود. صندوق پس‌انداز مسکن نیز جزو این گروه به حساب می‌آید. آن‌طور که آمار بانک مرکزی نشان می‌دهد، از شدت رشد صندوق مسکن در مهرماه کاسته شده است. حجم سپرده‌های موجود در صندوق در مهرماه به ۳/ ۷ هزار میلیارد تومان رسیده است که رشد ۶/ ۲ درصدی ماهانه را بازگو می‌کند. این رشد از بهار ۹۵ به بعد کمترین رشد ماهانه این صندوق است. صندوق مسکن در سال جاری نیز هیچ گاه رشد ماهانه کمتر از ۳ درصد را ثبت نکرده بود. سپرده‌های قرض‌الحسنه دیگر نیز که در شهریورماه رشد بالای ۴ درصد را ثبت کرده بودند، مقداری از شتاب رشد خود را از دست دادند. حجم این سپرده‌ها در مهرماه با ۲ درصد افزایش ماهانه به حدود ۵۹ هزار میلیارد تومان رسیده است.  در قسمت سپرده‌های دیداری، از حجم سپرده‌های جاری موجود در بانک‌ها کاسته شد. در مهرماه افت ۶/ ۱ درصدی در سپرده‌های جاری موجب شد تا حجم این سپرده‌ها به ۱/ ۱۰۶ هزار میلیارد تومان نزول کند. میزان سپرده‌های جاری بانک‌ها در انتهای تابستان نزدیک به ۱۰۸ هزار میلیارد تومان بود.