بازی دو سر باخت مهاجرت به کلانشهر‌ها

رشد ۳۰۰ درصدی مهاجرت روستاییان به شهرها
طبق آمار، مهاجرت روستاییان به شهرها از سال‌های ۵۵ تا ۹۵ رشد ۳۰۰ درصدی داشته است طبق این سرشماری،۳۰ هزار روستای کشور اکنون فاقد سکنه هستند. به طور متوسط هر سال ۷۰۰ هزار نفر از جمعیت روستا‌های کشور کشور کاسته می‌شود و از سال ۱۳۷۵ تاکنون حدود ۶۰۰ روستا به شهر تبدیل شده که این یعنی اهالی ۶۰۰ روستا دیگر منبع مولد نیستند و بیشتر آنان به مصرف کنندگانی تبدیل شده‌اند که فرهنگ شهرنشینی آن‌ها را از زمین و دامشان دور کرده است.

بازی دو سر باخت مهاجرت به کلانشهرها
تجربه نشان داده چنین جریانی یک بازی دو سر باخت برای جامعه است؛ چرا که از یک طرف با ادامه این روند شهرهای کوچک‌ خالی از سکنه و نیروی جوان می‌شود و از طرف دیگر، کلانشهرها، روز به روز شلوغ‌تر، آلوده‌تر و متراکم از جمعیتی می‌شود. این در حالی است که افزايش جمعيت كلانشهرها، مقدمه‌ای برای رشد فزاینده قيمت مسكن و زمين و به تبع گسترش حاشيه‌نشيني در این مناطق می‌شود چرا که سهم قابل توجه ای از از ۱۹ میلیون نفر جمعیت مناطق حاشیه‌ای کلانشهرها را روستاییان مهاجر تشکیل داده است.

مهاجرت عامل تشدید نابرابری‌های منطقه‌ای
طبق گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس، طی دهه های اخیر استان‌هاي داراي سطح توسعه بالاتر، مهاجرپذيرتر و بالعكس استان‌هاي در حال توسعه، تراز مهاجرتي منفي داشته اند. بازوي پژوهشي قوه مقننه هشدار داده است در صورت ادامه روند مهاجرت داخلي، طي چند دهه، توزيع نابرابر جمعيت شدت مي‌گيرد و توزيع فضايي جمعيت و فعاليت به ‌شدت نامتعادل‌تر شده و پيامدهاي اجتماعي و اقتصادي بسياري را به دنبال خواهد داشت. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس ضمن اشاره به ریشه‌های اقتصادی مهاجرت داخلی تاکید کرده است که علت مهاجرت را عمدتا باید در عوامل اقتصادی جست‌وجو کرد. بر اساس چنین الگویی، «تشدید سطح نابرابری‌های منطقه‌ای» به «تداوم مهاجرت به مناطق توسعه‌‌یافته» دامن زده است و «چرخه مهاجرت» و ریشه‌های اقتصادی آن همچنان ادامه خواهد یافت.

توزیع ثروت در استان‌ها ناعادلانه است
در همین حال «وحید شقاقی‌شهری»، تحلیلگر مسائل اقتصادی در مورد شدت گرفتن مهاجرت‌های داخلی ناشی از انگیزه‌های اقتصادی به روزنامه «تجارت» گفته است:«میل مهاجرت روستاییان به کلانشهرها بخصوص تهران به دلیل توزیع ناعادلانه ثروت، اشتغال و رفاهیات در سراسر کشور نشات گرفته است.» این اقتصاددان با بیان اینکه قدرت طی ۵۰ سال اخیر توسعه متوازن را در کشور شاهد نبودیم، می‌گوید: « تمرکز ثروت و رفاهیات در کلانشهرها عاملی برای مهاجرت افراد از روستا و شهرهای کوچک به این مناطق شده است.»

جای خالی طرح امایش سرزمین
او با اشاره به اینکه مهاجرت روستاییان به شهرها و کلانشهرها بخصوص تهران و کرج نتیجه اجرای غلط سیاستهای آمایش سرزمین است، تاکید دارد: «رفع این معضل تلاش مستمر چند دولت را در حوزه تمرکز زدایی در امکانات و رفاهیات شهری و اجرای درست سیاست امایش سرزمین را می‌طلبد. هر چند کار سخت و زمان‌بری است اما اجرای آن کاملا الزامی است.» به گفته این اقتصاددان، دولت در اقدام اول برای جلوگیری از مهاجرت روستاییان باید رفاهیات، اشتغال و ثروت را در سطح پهنه کشور توزیع کند.

زمین رایگان مشوق ناکافی برای مهاجرت معکوس
این تحلیلگر مسائل اقتصادی در پاسخ به اینکه آیا سیاست اخیر دولت در زمینه واگذاری زمین برای تشویق به مهاجرت معکوس به روستاها جواب می‌دهد، پاسخ می‌دهد:« اعطای زمین رایگان و مشوق‌های تسهیلاتی ساخت مسکن، راه حل کافی و مناسبی نیست چراکه انگیزه مهاجرت داخلی ریشه در کسب اشتغال و رفاهیات دارد.» او توضیح می‌دهد:« خانوار برای زندگی و آینده بهتر فرزندان خود و داشتن شغلی مناسب به کلانشهرها مهاجرت می‌کنند تا زمانی که شغل متناسب با تحصیلات جوانان در شهرهای کوچک و روستاها وجود نداشته باشد میل به مهاجرت به کلانشهرها کنترل نمی‌شود.»

جوانان تحصیل‌کرده روستایی سودای پیشرفت دارند
شقاقی شهری می‌گوید: «اکنون عمده جوانان روستایی و شهری کشور دارای تحصیلات دانشگاهی هستند که اکثر آنها برای داشتن شغل و آینده‌ای بهتر به تهران مهاجرت می‌کنند چراکه معتقدند در شهرهای کوچک و روستا ها آینده شان رو به تباهی است.» او با انتقاد از تمرکز رفاهیات در کلانشهرها، تصریح می‌کند: «اکنون بهترین دانشگاه‌ها، مدارس، مجتمع‌های رفاهی و تفریحی، بهترین بیمارستان‌ها و مراکز درمانی در کلانشهرها به‌خصوص در تهران ساخته شده‌است؛ حتی کلان شهر تبریز با آن وسعت جغرافیایی نسبت به تهران از امکانات رفاهی کمتری برخوردار است.»

عدم توسعه متوازن نتیجه 50 ساله سیاست‌های غلط
این تحلیلگر مسائل اقتصادی با بیان اینکه تهران نسبت به سایر کلانشهرها موقعیت رفاهی بهتری دارد، می‌گوید: «این معضل نتیجه ۵۰ سال اجرای سیاست‌های غلط در آمایش سرزمین و عدم توسعه متوازن و اشتغال در کشور است.» شقاقی شهری می‌گوید: «اکنون در حوزه اشتغال عقب‌ماندگی‌های وجود دارد چراکه ما نتوانستیم به نسبت افراد فارغ التحصیل از دانشگاه‌ها برای جوانان در سطح کشور، اشتغال ایجاد کنیم. اکنون کارخانه‌ها، صنایع و شرکت‌های بزرگ همه در کلانشهرها بخصوص در تهران جمع شدند ما نتوانستیم این امکانات اقتصادی را به صورت مساوی در سطح کشور پخش کنیم.»

مهاجران عامل گرانی مسکن شدند
این اقتصاددان در پایان با تاکید بر توسعه متوازن روستاها و شهرها و اجرای طرح آمایش سرزمین می‌گوید:«تمام این مسایل انگیزه مهاجرت را بالا می‌برد و نتیجه آن رشد نامتوازن جمعیت در تهران و کرج است و نتیجه آن رشد فزاینده قیمت زمین و مسکن در تهران و سرایت آن به سایر کلانشهرها و شهرهای متوسط و کوچک شده است.