گروه اقتصاد کلان: بر اساس بررسی های سازمان امور مالیاتی، بخش اعظم شکاف مالیاتی کشور در بخش مالیات مشاغل است بدین صورت که صرفا حدود ۲۰ درصد از مالیات بالقوه مشاغل، وصول می شود یعنی مشاغل فقط یک پنجم مالیات واقعی خود را می پردازند.
به گزارش «تجارت آنلاین»، مالیات بر درآمد مشاغل، یکی از انواع مالیات های مستقیم بر پایه درآمد است. این نوع مالیات را افرادی پرداخت می کنند که اصطلاحاً به آن‌ها کسبه، اصناف، پیشه‌وران و صنعت گران گفته می‌شود. طبق ماده ۹۳ قانون مالیات های مستقیم درآمدی که شخص حقیقی از طریق اشتغال به مشاغل یا به عناوین دیگر غیر از موارد مذکور در سایر فصل‌های این قانون در ایران تحصیل کند پس از کسر معافیت‌های مقرر در این قانون مشمول مالیات بر درآمد مشاغل است. رویکرد تحول مالیاتی در یکی دو سال اخیر با اتکا به هوشمندسازی نظام مالیاتی کلید خورده که دولت در این راستا تلاش دارد تا مالیات‌ستانی از مردم را عادلانه‌تر کند و فرار مالیاتی به ویژه در بخش مشاغل و همچنین سوپرمیلیاردرها را رصد و شناسایی کند.

مقایسه درآمدهای مالیاتی مشاغل و کارمندان بخش عمومی و خصوصی
بر اساس گزارش‌های منتشر شده، مقایسه درآمدهای مالیاتی در سال های ۹۸ تا ۱۴۰۱ نشان می دهد که سرانه مالیات پرداختی توسط مشاغل در سال ۱۴۰۰حدود ۵.۸ میلیون تومان و در سال ۱۴۰۱ حدود ۶.۱ میلیون تومان بوده است. این در حالی است که با توجه به تعداد کارمندان دولت (۲.۳ میلیون نفر) و درآمد وصولی مالیات حقوق کارکنان بخش عمومی، سرانه مالیات دریافتی از کارمندان در سال ۱۴۰۰، حدود ۸.۸ میلیون تومان و در سال ۱۴۰۱، حدود ۱۰ میلیون تومان بوده است. این امر نشان می دهد که کارمندان دولتی ۱.۵ برابر مشاغل مالیات پرداخت می‌کنند.
مقایسه میزان مالیات دریافتی با جزئیات نشان می‌دهد که در سال 1398 میزان مالیات مشاغل 11.5 هزار میلیارد تومان بوده که در سال 1399 به 12.4 هزار میلیارد تومان رسیده است و این رقم در سال 1400 به 17 هزار میلیارد تومان افزایش یافت. میزان مالیات دریافتی از مشاغل در سال 1401 حدود 27 هزار میلیارد تومان گزارش شده است.
مالیات بر حقوق کارمندان دولتی نیز در بازه زمانی 1398 تا 1401 به ترتیب 7.3 هزار میلیارد تومان، 12.6 هزار میلیارد تومان، 20.2 هزار میلیارد تومان و 22.9 هزار میلیارد تومان بوده است. همچنین میزان مالیات کارمندان بخش خصوصی در سال 1398 حدود 8 هزار میلیارد تومان گزارش شده که در سال 1399 به 11 هزار میلیارد تومان رسیده است. در سال 1400 کارمندان بخش خصوصی 16.7 هزار میلیارد تومان مالیات پرداخت کرده‌اند و این رقم در سال 1401 به 29.4 هزار میلیارد تومان رسیده است.
بر اساس بررسی‌های سازمان امور مالیاتی، بخش اعظم شکاف مالیاتی کشور (مجموع فرار و اجتناب مالیاتی) در بخش مالیات مشاغل است. صرفا حدود ۲۰ درصد از مالیات بالقوه مشاغل، وصول می شود یعنی مشاغل فقط یک پنجم مالیات واقعی خود را می پردازند.
سرانه مالیاتی اصناف پردرآمد نشان می‌دهد که شکاف مالیاتی در این اصناف قابل توجه است. طبق گزارشی که خبرگزاری دولت و بر اساس گزارش‌های سازمان امور مالیاتی منتشر کرده، سرانه مالیات ابرازی پزشکان در سال ۱۴۰۱ (عملکرد سال ۱۴۰۰) ۲۲.۳ میلیون تومان و این رقم برای دندانپزشکان ۱۶.۴ میلیون تومان بوده است. این رقم برای وکلا و بنگاه‌های املاک حدود ۲ تا ۳ میلیون تومان بوده است. این داده‌ها نشان می دهد که اصناف درآمد واقعی خود را اعلام نمی‌کنند و یا با عدم استفاده از کارتخوان‌ها و یا درخواست کارت به کارت به دنبال استفاده از ترفندهای فرار مالیاتی هستند این در حالی است که از کارمندان پیش از دریافت حقوق، مالیات کسر می‌شود.

راهکار دولت برای جلوگیری از فرار مالیاتی مشاغل
سازمان امور مالیاتی کشور برای شناسایی فرارهای مالیاتی، تراکنش‌های بانکی صاحبان مشاغل را مورد رصد و بررسی قرار می‌دهد و بر اساس میزان درآمد، مالیات را اخذ می‌کند. از این رو هر گونه کارت به کارت کردن و یا دریافت وجه نقد و انتقال آن به حساب مورد پیگیری قرار می‌گیرد.
سازمان مالیاتی در همین راستا سامانه مودیان و قانون پایانه‌های فروشگاهی را راه‌اندازی کرده است. بر این اساس هر گونه خدمات و معامله‌ها در این سامانه ثبت و صورتحساب الکترونیکی صادر می‌شود. در کنار راه‌اندازی این سامانه در راستای شناسایی فرارهای مالیاتی، اقداماتی از جمله تقویت ساختاری مبارزه با فرار مالیاتی، سازماندهی مجدد واحدهای اجرایی بازرسی و مبارزه با فرار مالیاتی و پولشویی در ادارات کل کشور، تعیین ۳۰ صنف برای بررسی تخصصی و ارائه روش‌های فرار مالیاتی، راهکارهای مقابله و مصادیق مهم، ساماندهی فهرست مؤدیان فاقد اعتبار مالیاتی، درج ۲۲۱ مؤدی جدید در فهرست مؤدیان فاقد اعتبار مالیاتی، پالایش فهرست مؤدیان فاقد اعتبار مالیاتی موجود در تارنمای عملیات الکترونیکی مالیات بر ارزش افزوده و اعلام اقدامات مورد نیاز برای دفتر فناوری اطلاعات در بازطراحی فرآیند سامانه جدید ثبت اطلاعات مؤدیان فاقد اعتبار مالیاتی صورت گرفته است.
راه‌اندازی شعب مالیاتی مخصوص پزشکان یکی دیگر از راهکاری دولت برای جلوگیری از فرار مالیاتی این صنف مشخص است و قرار است که ضرایب مالیاتی این صنف نیز اصلاح شود. همان‌طور که در گزارش‌های میدانی نیز مشاهده شده عدم استفاده از دستگاه پوز در میان پزشکان بسیار رایج است و در همین راستا رئیس سازمان مالیاتی اعلام کرد که اگر پزشکان از دستگاه پوز استفاده نکنند هم اطلاعات گردش حساب معاملات آنها در اختیار سازمان قرار می گیرد؛ بنابراین عدم استفاده از دستگاه پوز امری بیهوده برای فرار از پرداخت مالیات است.

تفکیک حساب تجاری و شخصی
یکی دیگر از راهکاری دولت برای جلوگیری از فرار مالیاتی مشاغل تفکیک حساب تجاری و شخصی بر پایه ماده 10 قانون پایانه‌های فروشگاهی بود که دستورالعمل آن در شهریور سال گذشته ابلاغ شد. بسیاری از صاحبان مشاغل برای کتمان درآمد و فرارمالیاتی اقدام به استفاده از حساب‌های شخصی خود کردند، به این معنا که برخی از صنوف مانند پزشکان به جای استفاده از کارتخوان از فرایند کارت به کارت یا روش‌های دیگر استفاده کردند و از پرداخت مالیات فرار کردند. برهمین اساس، برپایه ماده ۱۰ قانون پایانه‌های فروشگاهی تفکیک حساب‌های تجاری و شخصی آغاز شد.
بر این اساس برای اینکه حسابی به عنوان حساب تجاری شناخته شود باید دو شرط همزمان را دارا باشد: اول اینکه میزان تراکنش ورودی در ماه بالای 35 میلیون تومان باشد و دوم اینکه این میزان پول ورودی در قالب بیش از 100 تراکنش انجام شده باشد. بدین ترتیب بر اساس این ابلاغیه، اگر فردی ۳۵ میلیون تومان در ماه واریزی داشته باشد اما تعداد تراکنش‌های آن ۹۹ مورد باشد فعلاً مشمول حساب‌های تجاری نیست یا اینکه در قالب یک تراکنش، ۲۰۰ میلیون تومان واریزی داشته باشد حساب تجاری محسوب نخواهد شد.
مقامات سازمان امور مالیاتی اعلام کردند که با سازوکار تفکیک حساب تجاری از شخصی برآورد می‌شود بیش از 200 هزار تا 300 هزار حساب بانکی به عنوان حساب تجاری شناخته شود که این خود می‌تواند دست کم بخشی از فرار مالیاتی مشاغل را شناسایی کند و این حساب‌ها به پرونده‌های مالیاتی اشخاص الصاق شود.