ره آوردهای سفر الکاظمی به آمریکا برای عراق

الکاظمی در حالی بار سفر به آمریکا را می‌بندد که درعراق نگاه‌ها معطوف به این مهم است که آیا در این سفر چارچوبی برای خروج ۲ هزار و ۵۰۰ نیروی آمریکایی حاضر در این کشورتعیین می‌شود یا خیر؟

تحلیلگران سیاسی سفر ۲۶ ژوئیه (۴ مرداد) نخست وزیر عراق به آمریکا را به نگرانی‌های واشنگتن نسبت به تشدید حملات علیه مواضع این کشور در عراق و سوریه ارتباط می‌دهند. از زمان روی کار آمدن جو بایدن در آمریکا در ژانویه ۲۰۲۱ تاکنون دستکم ۸ عملیات پهپادی و ۱۷ عملیات موشکی علیه مواضع این کشور در عراق انجام شده است. دولت بایدن نیز تاکنون ۲ بار مواضع گروه‌های مقاومت عراقی را در مرز عراق و سوریه هدف تجاوز قرار داده است.

مشاور الکاظمی، اما اهداف سفر دوباره وی به واشنگتن را بررسی جدول زمانی کاهش نیرو‌های مستشاری آمریکا عنوان کرده و می‌گوید تعیین جدول زمانی به معنای بازگشت روابط بغداد و واشنگتن به مرحله پیش از سقوط موصل در سال ۲۰۱۴ و فعالیت زیر چتر توافقنامه چارچوب راهبردی میان جمهوری عراق و آمریکاست.

حسین علاوی معتقد است قدرت سفر در شخصیت نخست وزیر عراق نهفته است و اینکه وی از معدود رهبرانی است که دولت فعلی آمریکا میزبان گفتگو با وی در کاخ سفید است، بسی جای خرسندی دارد. انتقال روابط عراق و آمریکا از چارچوب نظامی به چارچوب فراگیر مبتنی بر ابعاد سیاسی و اقتصادی و اجرای کار کمیته‌های مشترک با توجه به مواد شش گانه همکاری میان دو کشور در توافقنامه چارچوب راهبردی، از مواردی است که نخست وزیر عراق قرار است در واشنگتن پیگیر آن باشد.

الکاظمی خود به تازگی در مصاحبه با شبکه سعودی الحدث اهداف سفرش به واشنگتن را دریک جمله خلاصه می‌کند: «پایان حضور نظامی آمریکا درخاک عراق». زیرا به اعتقاد وی نیرو‌های عراقی از آمادگی لازم برخوردارند و جز ایفای نقش آموزشی و اطلاعاتی، نیازی به حضور نظامیان آمریکا در عراق احساس نمی‌شود.

نخست وزیر عراق گریزی هم به نقش سازمان الحشد الشعبی داشت و آن را یک نهاد منطبق بر قانون اساسی و وابسته به فرماندهی کل نیرو‌های مسلح کشور دانست که در حال حاضر در بهترین وضعیت خود از لحاظ انضباط و وفاداری قرار دارد.

سفر نخست الکاظمی به آمریکا و دیدار با ترامپ

نخست وزیر عراق اواخر سپتامبر گذشته با دو دستور کار امنیت و اقتصاد به دیدار دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا در کاخ سفید رفت. الکاظمی در شرایطی به آمریکا سفر می‌کرد که یکی از مطالبه‌های مهم و جدی بخش زیادی از گروه‌های سیاسی و مردم عراق، خروج نظامیان آمریکایی از این کشور بود. مطالبه‌ای که در ۵ ژانویه ۲۰۲۰ با تصویب در پارلمان عراق رنگ و بوی قانونی به خود گرفته بود.

الکاظمی در همان روز‌ها در مصاحبه‌ای با روزنامه آمریکایی واشنگتن پست روابط دو کشور را پایدار دانست و حضور آمریکا در کشورش را به مقابله با داعش ربط داد. نخست وزیر عراق پس از دیدار با ترامپ، از رفتن دو کشور به سوی مرحله نوینی از همکاری در دو بعد: نابودی عناصر باقی مانده داعش و تقویت مشارکت اقتصادی سخن گفت.

ترامپ هم ادعای حضور نظامی اندک آمریکا در عراق را پیش کشید و هم توجیه مضحکی برای تداوم حضور نیرو‌های آمریکا در عراق تراشید: نیرو‌های آمریکایی در آنجا هستند تا هر زمان ایران دست به اقدامی زد به عراق کمک کنند. رئیس جمهوری وقت آمریکا چشم انداز خروج از عراق را اینگونه توصیف کرد: امیدوارم روزی که عراق را ترک می‌کنیم، آنان برای امنیت خود نیازی به ما نداشته باشند.

کاخ سفید پس از دیدار الکاظمی و ترامپ، هم در بیانیه‌ای رسمی باز پای داعش را پیش کشید و نسخه توجیهی خود برای نظامیگری در خاک دیگر کشور‌ها را بار دیگر اینگونه تمدید کرد: همکاری و هماهنگی دو طرف در مسیر اطمینان از اینکه داعش دیگر نمی‌تواند تهدیدی برای عراق و دیگر کشور‌ها باشد، ادامه خواهد یافت.

بیانیه‌های منتشر از کاخ سفید به سرعت واکنش گروه‌های مقاومت عراقی را به دنبال داشت. آن‌ها اینکه الکاظمی به مساله خروج نیرو‌های آمریکایی نپرداخته، را غافلگیرکننده ارزیابی کردند. گروه‌های مقاومت تاکید کردند در پرتو اجرای تصمیم ملت و پارلمان عراق، خروج نیرو‌های اشغالگر باید در راس اولویت‌های دولت باشد چرا که حضور و اقدامات این نیرو‌ها خارج از توافق چارچوب راهبردی و تجاوز آشکار به حاکمیت و کرامت عراق است.

در این بیانیه تاکید شد: بازگشت الکاظمی بدون تحقق و اجرای تصمیم ملت، پارلمان و دولت عراق و وعده‌های او به خودش و گروه‌های عراقی برای دفاع از حاکمیت کشورش و پایان دادن به اشغالگری آمریکا موجب می‌شود که مقاومت عراق تمامی منافع آمریکا را هدف قرار دهد و زمین زیر پای نیرو‌های اشغالگر آن‌ها را به لرزه دربیاورد و هرچه دور از شهر‌های ما باشند از آتش ما درامان نخواهند ماند.

بدیهی آنکه هم ترامپ و هم الکاظمی به وضعیت شکننده نظامیان آمریکایی در عراق آگاه بودند. این مسئله از تعارض آشکار میان سیاست اعلامی و اعمالی رئیس جمهوری آمریکا و نخست وزیر عراق در بعد امنیتی به چشم می‌خورد.

ترامپ در پاسخ به مطالبه ملت عراق، به الکاظمی وعده داد نظامیان آمریکا را ظرف سه سال از عراق خارج می‌کند، وعده‌ای که بیشتر به ادعا شبیه بود تا عمل. گواه آن، حقیقت مسلمی است که ترامپ و هر رئیس جمهوری دیگر آمریکا، بی‌شک در مقابل ترک خاک عراق مقاومت خواهد کرد.

شاید بتوان تاکید الکاظمی و ترامپ بر خروج نظامیان آمریکایی از عراق در نشست سپتامبر ۲۰۲۰ را به تلاش برای کاستن از بار فشار‌های مردم و گروه‌های مقاومت برای خروج این نیرو‌ها نسبت داد. از سویی مهمترین دستاورد اقتصادی سفر پیشین الکاظمی به آمریکا، توافق ۸ میلیارد دلاری برای سرمایه گذاری در بخش نیرو بود. سرمایه گذاری که بیش از آنکه به دنبال رفع نیاز عراق به خصوص در زمینه برق باشد، کاهش واردات برق از ایران را پیگیری می‌کرد. هر چند بر خلاف سلطه شرکت آمریکایی «جنرال الکتریک» بر برق عراق، هنوز هم مشکل کمبود برق این کشور رفع نشده است.

خروج نظامیان آمریکا از عراق؛ مصوبه‌ای که معطل اراده است

در آستانه سفر نخست وزیر عراق به واشنگتن، نشریه پولیتیکو به نقل از منابع آمریکایی نوشت پایان سال میلادی جاری ماموریت نیرو‌های آمریکا در عراق از نظامی به مستشاری تغییر ماهیت می‌دهد. پولیتیکو تاکید می‌کند این به معنای خروج کامل نظامیان آمریکا از عراق نخواهد بود. به استناد به مفاد این طرح تعداد مشخصی از نظامیان آمریکا به بهانه کمک‌های لجستیکی و مستشاری در عراق می‌مانند.

برخی صاحب‌نظران سیاسی از جمله حازم الجنابی، از رهبران جبهه نجات و توسعه عراق نسبت به احتمال نتایج معکوس سفر الکاظمی به آمریکا دغدغمند و معتقدند این سفر نمایشی بوده و هیچ سودی برای ملت عراق نخواهد شد.

در همین راستا، هماهنگ کننده کاخ سفید در امور خاورمیانه و شمال آفریقا، که هفته گذشته در سفری از پیش اعلام نشده به بغداد رفته بود، زمان بندی خروج نیرو‌های آمریکا از عراق نه یکجا بلکه گام به گام توصیف کرد: ابتدا نیرو‌های جنگی و سپس سایر نیروها. اظهارات برت مک گورک در واقع زمینه چینی این مسئله بود که حالا حالا‌ها نباید انتظار ترک عراق را از سوی نیرو‌های آمریکایی داشت. اینکه این کار مانند عقب نشینی از افغانستان «فوری» انجام نخواهد شد بلکه تکمیل روند خروج نیرو‌های آمریکایی ممکن است سال‌ها زمان ببرد.

همزمان صفاء الاعسم، تحلیلگر امور نظامی عراق از طرح خطرناکی پرده برمی دارد که آمریکا به‌منظور بازگردانیدن تروریست‌ها به ناحیه «جرف النصر» در استان بابل عراق و تهدید مراقد دینی در استان‌های نجف و کربلا و پایان دادن به الحشد الشعبی و برافروختن جنگ داخلی در سر دارد.

الاعسم بر این باور است که اقدام آمریکا در اجبار عراق به بازگردانیدن تروریست‌ها از اردوگاه «الهول» در سوریه به اردوگاه «الجدعه» در نزدیکی مرز عراق و سوریه و نیز حملات مکرر به ناحیه جرف النصر و همچنین بستن سایت‌های خبری وابسته به مقاومت، گواه روشنی بر این طرح خطرناک است.

از سویی به استناد منابع عراقی، در هفته‌های اخیر رئیس ائتلاف فتح عراق، الکاظمی را از موضوع مهمی مطلع کرده است. هادی العامری به نخست وزیر عراق گفته باید گزینه برخورد با حضور نظامی آمریکا از جدول خروج به خروج فوری تغییر یابد. بنا به تاکید منابع مذکور الکاظمی در جریان این دیدار متعهد شده پیام گروه‌های سیاسی را مبنی بر عقب‌نشینی فوری را به اطلاع مقامات واشنگتن برساند.

در واقع چشم‌انداز خروج نیرو‌های آمریکایی از عراق تابع دو مکانیسم است؛ نخست عطف به مصوبه پارلمان عراق، نیرو‌های آمریکایی باید خاک این کشور را ترک کنند، ولی این مصوبه هنوز در بلاتکلیفی به سر می‌برد.

مسئله دیگر به توافقنامه امنیتی بغداد واشنگتن بازمی‌گردد که در چارچوب همان توافقنامه‌ای است که در سال ۲۰۰۹ بین دو کشور منعقد شد و امروز بازتعریفی از همان توافق بین عراق و آمریکا صورت گرفته است.

بایدن و سودای دیرینه تجزیه عراق

پیروزی بایدن در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۲۰ آمریکا، عراقی‌ها را نسبت به مطرح شدن دوباره طرح تجزیه این کشور دغدغمند کرده است. رئیس جمهور فعلی آمریکا صاحب نظریه تجزیه عراق به سه اقلیم کردی، سنی و شیعی است و اشراف ویژه‌ای بر روی پرونده عراق دارد. بایدن تاکنون ۲۷ بار به عراق سفر کرده و روابط نزدیکی با برخی سیاستمداران عراقی دارد.

رئیس‌ جمهوری دموکرات آمریکا از جمله کسانی بود که به آغاز جنگ در عراق رای داد، هر چند بعد‌ها نظرش را تغییر داد و آغاز چنین جنگی را اشتباه توصیف کرد. بایدن طرح تجزیه عراق را در سال ۲۰۰۶ و زمانیکه نماینده مجلس سنا بود، ارائه داد. به ادعای وی تجزیه عراق عقب نشینی نیرو‌های آمریکایی را تا سال ۲۰۰۸ به تعویق می‌انداخت و در غیر این صورت عراق وارد گردابی از خشونت طائفه‌ای می‌شد. در حالی که سیاست‌های اعمالی همپیمانان آمریکا همچون انگلیس و عربستان در عراق برای پیش بردن اهداف امنیتی و سیاسی طی سال‌های اخیر این کشور را حسابی به دردسر انداخته است.

یکی از نگرانی‌های این روز‌های عراقی‌ها و همزمان با سفر نخست وزیر این کشور به آمریکا، بازگشت دوباره پرونده تجزیه عراق به روی میز مغز متفکر این طرح شوم است.

نتیجه آنکه آمریکایی‌ها، هم می‌خواهند بخشی از نیروهایشان را از عراق خارج کنند و هم تمایل ندارند به‌طور کامل از عراق خارج شوند. به بیان‌دیگر کاخ سفید در پی آن است که قالب‌های جدیدی از حضور نظامی نیروهایش در عراق را ارائه دهد و برای ماندن در عراق به هر حربه‌ای چنگ میزند، از کمک به ظهور مجدد داعش و ایجاد ناامنی که آن را دستاویز ماندنش کند تا هدف قرار دادن مکرر و مشکوک مواضع خود و نسبت دادن آن به گروه‌های مقاومت عراقی. اگر وضع به همین منوال پیش رود روند درازمدت و چندین ساله خروج نیرو‌های آمریکا از عراق دور از ذهن نخواهد بود.

موضوع دیگری که بی تردید برای واشنگتن از اهمیت بسیاری برخودار است، نقش و نفوذ آن‌ها در منطقه است و به همین خاطر آن‌ها نمی‌خواهند موقعیت راهبردی عراق را رها کنند. آن‌ها از منظر سیاسی نیز برای کاهش نقش و نفوذ برخی از کشور‌های همسایه عراق به‌ویژه جمهوری اسلامی ایران در عراق تلاش می‌کنند. از منظرسیاسی آمریکا، باید فرصت افزایش نفوذ خود درعراق را در عرصه‌های سیاسی و فرهنگی تقویت و همزمان از نقش بازیگران منطقه‌ای بکاهد.

این درحالی است که عراق نمی‌تواند ایران، همسایه‌ای با طولانی‌ترین مرز مشترک و قرابت تاریخی، مذهبی و فرهنگی را نادیده بگیرد؛ بنابراین دور کردن ایران و عراق از یکدیگر شدنی نیست و این همانا مزیت ایران در رابطه با عراق است.

آمریکا در ۲۹ اسفند ۱۳۸۱ برابر با ۲۰ مارس ۲۰۰۳ به سرکردگی ائتلاف بین المللی متشکل از ۳۰ کشور، به نام «عملیات آزادسازی عراق» و به دستاویزی نابودی سلاح‌های کشتار جمعی و ارتباط حزب بعث با القاعده اشغال خاک این کشور را کلید زد. در ۱۹ اوت سال ۲۰۱۰ نظامی گری آمریکا بدون آنکه عایده‌ای جز ناامنی برای مردم عراق داشته باشد، به ظاهر پایان یافت، اما نزدیک به ۵۰ هزار نیروی آمریکایی خیال ترک عراق را نداشتند. اقدام تروریستی آمریکا در سوم ژانویه ۲۰۲۰ در به شهادت رساندن سردار قاسم سلیمانی، فرمانده ارشد سپاه قدس ایران جان تازه‌ای به زمزمه‌های خروج آمریکا از عراق بخشید، اما به رغم مصوبه فوری پارلمان، مطالبه مردمی و گذشت قریب به ۱۸ سال از حمله به عراق، آمریکا کماکان برای ماندن در این کشور بهانه می‌تراشد.