دولت الکترونیک؛ وعدهای ناتمام

که زنگ خطر فساد سیستماتیک به گوش می رسد. البته این نظریه از سوی مسوولان رد شده و با وجود گستردگی فساد، مسوولان تاکید دارند که فساد آنقدر سازماندهی نشده که همه بخشها را درگیر کرده باشد، با این وصف هنگامی که یک مقام تاثیرگذار در دستگاه قضا به دلیل پرونده های سنگین از رشوه خواری تا پولشویی به ۳۱ سال زندان محکوم می شود و از معاون رییس جمهور تا وزیر، معاون وزیر، شهردار، شورای شهر، اقازاده ها و خانم زاده ها درگیر فساد و رانت هستند، باور اینکه فساد سیستماتیک نیست و موردی اتفاق می افتد، مقداری سخت می شود.

ضرورت شفاف سازی

برای آنکه با پدیده فساد مقابله شود، شفاف سازی اهمیت ویژه ای دارد و برای تحقق شفاف سازی، همانطور که رییس جمهور و دیگر مسوولان تاکید کرده اند، مدیران باید در اتاق شیشه ای باشند. منظور از اتاق شیشه ای، در دسترس بودن مسوولان و قابل مشاهده بودن تصمیمات و مراحل اجرای آنهاست. برای تحقق این مهم دولت الکترونیک تعریف شد. اگرچه دولت الکترونیک از مدتها قبل مطرح شده بود اما در سالهای انتهایی دولت اصلاحات جدی گرفته شد که با تغییر دولت و روی کارآمدن محمود احمدی نژاد، طرحهای راهبردی دولت الکترونیک تا حدی کنار گذاشته شد که نتیجه آن تخلفات گسترده در دولت و بازداشت مدیران ارشد دولت دهم بود. با رفتن احمدی نژاد و آمدن روحانی، بار دیگر بحث دولت الکترونیک جدی شد و اقداماتی در گمرکات و دستگاههای دیگر رخ داد به نوعی که دولتمردان ادعا دارند ۸۵ درصد دولت الکترونیک محقق شده است، اما همچنان به طور کامل محقق نشده است. با وجود این ادعا آمارها حکایت از آن دارد که ایران به لحاظ شاخصهای حکومت الکترونیک در میان کشورهای جهان و حتی منطقه جایگاه شایستهای ندارد. ارزیابیهای انجام گرفته از شاخص دولت الکترونیکی در میان ۱۹۰ کشور دنیا حاکی از آن است که ایران با کسب ۴ هزار و ۸۷۶ امتیاز در رتبه ۱۰۰ جهان قرار دارد.

افزایش فساد در نتیجه تعلل

در این رابطه وزیر ارتباطات گفت: گاهی اوقات که کارگروه تعامل پذیری از عدم همراهی برخی از دستگاه ها صحبت میکند و دنبال راه چاره ای است. باید بگویم از این ظرفیت قانونی اعلام تخلف به بازرسی استفاده کنید. محمدجواد آذری جهرمی گفت: اگر این تخلفات را اعلام نکنید آن وقت سازمان بازرسی است که از شما را درباره اجرایی نشدن دولت الکترونیکی مواخذه کنند. وی تاکید کرد: هر یک رزوی که اجرای دولت الکترونیکی عقب بیفتد ما یک روز بیشتر به فساد اجازه رشد می دهیم و مسئولین نیز یک روز بیشتر در معرض انجام فساد قرار می گیرند.وزیر ارتباطات تاکید کرد: در اجرایی شدن دولت الکترونیک یک انسداد داشتیم. آن انسداد این بود که دستگاه ها و نهادها دولت الکترونیک را مربوط به دولت می دانستند در حالی که بخش عمده ای از دولت الکترونیک خارج از دولت است.آذریجهرمی افزود: نیروی انتظامی و قوه قضاییه دو مرکز مهم هستند که بیشترین میزان صدور مجوز را دارند. سهم قوهقضائیه ۴۶ درصد و نیروی انتظامی ۲۷درصد است که این نشان میدهد نزدیک به ۶۵ درصد از استعلاماتی که در دولت الکترونیک باید شکل بگیرند خارج از دولت است. اما این دو دستگاه اتصال را برقرار نمیکنند. تشکیل کارگروه تعاملپذیری تدبیر شورای عالی فضای مجازی برای تبدل دولتالکترونیکی به حاکمیت الکترونیکی بود.

انتظار از دولت الکترونیک

این در حالی است که رییس جمهور با تاکید بر اینکه مردم باید از ارزانترین و کوتاه ترین مسیر، خدمات الکترونیکی دریافت کنند و آنان را نباید در راهروهای ادارات و سازمانها سرگردان کرد گفت: تمام تلاش ما از ابتدای دولت یازدهم، ایجاد و تقویت دولت الکترونیک و حذف کاغذ از سیستم اداری بوده تا به این ترتیب مردم هنگام مراجعه به اداره و یا سازمانی، صرفا با ارائه همان کارت ملی هوشمند خود، دیگر مجبور نباشد برای یک کار ساده دهها برگ کپی از مدارکشان ارائه کنند. حسن روحانی گفت: کارهای زیادی در این مدت انجام شده اما متاسفانه شاهدیم همچنان مردم برای مراجعه به برخی ادارات، ناچارند چندین برگ کپی مدارک همراه خود ببرند.وی قول داد: باید مشکلات دولت الکترونیک را ظرف ۶ الی ۷ ماه آینده حل کنیم یعنی سال آینده به نقطهای برسیم که اعلام کنیم به دولت الکترونیک رسیده و این مشکلات را رفع کرده ایم.رئیس جمهور گفت: دولت الکترونیک گامی با اهمیت در مسیر خدمت به مردم و مبارزه با فساد و نشانه ای از مدرن شدن دولت اسلامی ما است.رئیس جمهور افزود: آن چیزی که از دولت الکترونیک انتظار داریم، یک کارت برای همه کار است.

جولان فساد در غیبت دولت الکترونیک

از آنجا که فساد در ابعاد گوناگون گسترده شده و هر چند وقت یک بار از دستگاه یا اداره ای سردر می آورد، باید نگران این معضل باشیم. کافی است اخبار را به صورت روزانه رصد کنیم تا متوجه این فساد بشویم. اما ریشه های فساد را می توان در احکام دستگاه قضا و بازداشتهایی که صورت می گیرد، مشاهده کرد. رییس سابق منطقه آزاد کیش، شهرداران مناطق تهران و کشور، اعضای شورای شهر در بسیاری از شهرستانها، قضات، ماموران انتظامی و... در لیستی قرار دارند که به دلیل نبود شفافیت توانسته اند رشوه های کلانی دریافت کنند. اگر قرار باشد هر کدام از مسوولان به محض انکه اقدامی انجام می دهند، در سامانه ای به ثبت برسد که برای همگان قابل رویت باشد، فساد غیر قابل انجام یا مشکل می شود. هنگامی که حقوق های نجومی به چالش جدی در سراسر کشور تبدیل شد، اگر حقوقهای تمامی کارکنان دولت در سامانه ای به ثبت می رسید، امروز بدین اندازه حاشیه ساز نبود، زیرا از لحظه اول با اعتراض های گسترده مردم رو به رو می شد.

از ناکارآمدی تا ضعف نظارت

البته دلایل گوناگونی را برای فساد اداری در جوامع مختلف برشمرده اند. ناکارآمدی دستگاههای نظارتی، ضعف نظام ارزیابی عملکرد، فقدان نظام کنترل مدیریت، نارسا بودن شیوه ها و روش های اداری و قدیمی بودن آنها، مبهم بودن قوانین و مقررات، ناکارآمدی ساختارهای اداری و نبود قوانین و مقررات بازدارنده و نظام های کنترلی موثر از زمره دلایل اصلی بروز فساد اداری بوده است. اما از همه اینها مهمتر، عدم انتشار اطلاعات است که باعث فساد اداری می شود. این در حالی است که انتشار آزادانه اطلاعات و حق مردم برای دسترسی مساوی و عادلانه به اطلاعات، منجر به جلوگیری از فساد اداری می شود. هم چنین قانون مند کردن جریان اطلاعات دولتی به شفافیت فعالیت اقتصادی و سیاسی منجر خواهد شد. به نظر می رسد فناوری اطلاعات با تاثیر بر مولفه های کاهش فساد اداری که شامل شفافیت، پاسخگویی و اعتماد است، نقش فزاینده ای را در کاهش فساد اداری داشته باشد. از اینرو جستجوی راه حل هایی برای کاهش فساد اداری با تکیه بر فناوری های نوین اطلاعاتی امری حیاتی است.دولت الکترونیک یکی ازپدیده های مهم حاصل از به کارگیری فن آوری اطلاعات و ارتباطات است که تحولات عمیقی را در شیوه زندگی امروزی ایجاد کرده است . توسعه دولت الکترونیک یکی از راهکارهایی است که بسیاری از کشورها به منظور مبارزه با فساد در دنیای امروز بدان روی آورده اند و استفاده از فناوری های نوین به خصوص در بخش دولتی در کاهش فساد اداری و مالی ضرورتی اجتناب ناپذیر است. با این اوصاف سوال اصلی این است که آیا دولت الکترونیک بر کاهش یا کنترل فساد اداری و مالی ادارات دولتی تاثیر جدی دارد. پاسخ اینجاست که وقتی همین دولت الکترونیک نصفه نیمه بدین اندازه به کاهش فساد کمک کرده، اگر اتاق شیشه ای ناشی از تحقق کامل دولت الکترونیک اجرا شود، به نظر نمی رسد کسی جرات داشته باشد دست از پا خطا کند.