پنهان‌کاری درباره نقش مازوت در آلودگی هوا

براساس آنچه که وزارت بهداشت اعلام کرده سال گذشته تنها در تهران بیش از سه هزار نفر از شهروندان بالای 30 سال جانشان را براثر عوارض ناشی از آلودگی هوا از دست دادند که از بین این افراد ۸۵ نفر بیماران مزمن تنفسی، ۹۶ نفر بیماران مبتلا به سرطان ریه، ۱۰۵۸ نفر بیمار قلبی و ۵۲۶ نفر دچار سکته مغزی شدند! این درحالی است که آلودگی هوا سالانه بر بیش از ۳۳ هزار مرگ در کشور تاثیر می‌گذارد و این تاثیر با ورود ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون به ریه و بافت بدن به افزایش مرگ کمک می‌کند.

این ذرات معلق چه هستند؟ 

ذرات معلق یا PM به آمیزه‌ای پیچیده از ذرات بسیار کوچک و قطرک‌های مایع گفته می‌شود که باعث آلودگی هوا می‌شوند.  ذرات معلق آلاینده را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد، اول ذرات درشت قابل استنشاق (PM 10) مانند ذرات معلقی که در مجاورت جاده‌ها یا صنایع مولد غبار یافت می‌شوند و قطرشان بزرگتر از 2.5 میکرون و کوچکتر از 10 میکرون است و دوم ذرات ریز (PM 2.5) مانند ذرات معلقی که در دود و مه‌دود یافت می‌وند و قطرشان 2.5 میکرون یا کمتر است. این ذرات یا به طور مستقیم از منابعی مانند آتش‌سوزی‌های جنگلی وارد هوا می‌شوند یا در نتیجه واکنش گازهای خروجی از نیروگاه‌ها، صنایع و خودروها در هوا شکل می‌گیرند. این ذرات باعث مرگ زودرس در افراد مبتلا به بیماری قلبی و ریوی، حملات قلبی، اختلال ریتم ضربان قلب، تشدید بیماری آسم، کاهش کارکرد ریوی، افزایش علائم تنفسی مانند تحریک مجاری هوایی، سرفه و اشکال در نفس کشیدن می‌شود.

زمستان و کمبود گاز همیشگی!

نیروگاه‌های تولید برق برای تامین سوخت خود نیاز به استفاده از گاز دارند، با اینکه ایران دومین منابع گازی جهان را در اختیار دارد ولی به دلیل افزایش بیسابقه مصرف گاز در کشور، این سوخت به نیروگاه‌ها نمی‌رسد!  در واقع، بخش مصرف خانگی همواره به عنوان متهم اصلی مصرف بیش از الگو معرفی می‌شود! در همین حال؛ به همین بهانه که گاز به مصرف خانگی برسد، نیروگاه‌های تولید برق از مصرف گاز محروم می شوند یا میزان گازی که به آنها داده می‌شود؛ کاهش می‌یابد. 

ماجرای مازوت چیست؟

سوخت دوم نیروگاه‌ها مازوت است! مازوت یک اصطلاح روسی است که برای سنگین‌ترین بخش‌های نفت خام که بعد از پالایش و گرفتن مشتقات نفت خام در پالایشگاه باقی می‌ماند به کار می‌رود.  البته به مازوت نفت کوره و نفت سیاه هم می‌گویند، ولی در کل در دسته سوخت‌های صنعتی سنگین قرار می‌گیرد به طوری که از گازوئیل و نفتا سنگین‌تر است و البته سوختن آن آلودگی بسیار زیادی هم تولید می‌کند. این نفت که ارزش بسیار کمی‌ دارد تا پیش از این بیشتر برای سوخت نیروگاه‌ها، کوره‌های آجرپزی، کارخانه‌های صنعتی، کشتی‌های بزرگ، ماشین آلات سنگین، دیزل‌های ثابت، متحرک و... به کار می‌رفت، اما به دلیل آلایندگی بالایی که این سوخت دارد، در بسیاری از کشور‌ها استفاده از مازوت به عنوان سوخت ممنوع شده و همچنین سازمان جهانی IMO (نهاد بین‌المللی کشتیرانی) استفاده از مازوت را برای کشتی‌ها در آب‌های بین‌المللی ممنوع کرد.با این حال این سوخت در کشور ما هنوز از رونق نیفتاده است و به دلیل ممنوعیت فروش خارجی و برای جلوگیری از هدر رفت همچنان در نیروگاه‌ها می‌سوزد و اثراتش را در هوا و ریه مردم به وضوح می‌توان دید.

سردرگمی مسئولان!

درپی استمرار آلودگی هوای شهر تهران انتقاداتی از سوی اعضای شورای شهر تهران مبنی بر احتمال مصرف سوخت مازوت در صنایع، پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌های اطراف شهر تهران مطرح شد و معاون نظارت و پایش اداره حفاظت محیط زیست استان تهران هم در واکنش به این انتقادات تاکید کرد که نیروگاه‌ها و صنایع بزرگ‌مقیاس استان تهران به‌طور مستمر پایش می‌شوند.محمد رستگاری، گفته بود: «هیچ یک ازواحدهای صنعتی و نیروگاه‌هایی که روی آلودگی شهر تهران تاثیر می‌گذارند سوخت مازوت مصرف نکرده‌اند.» 

محسن طرزطلب، مدیرعامل شرکت برق حرارتی هم در این باره گفت: «هیچ کدام از نیروگاه‌های تهران از مازوت استفاده نمی‌کنند و نمی‌توان آلودگی تهران را به این مساله مربوط دانست. در استان تهران و در شهرستان‌های تهران نیروگاهی وجود ندارد که مازوت سوز باشد و تنها دو نیروگاه بعثت و منتظرالقائم این قابلیت را دارند که تاکنون بخش مازوت‌سوز این دو نیروگاه‌ها مورد استفاده قرار نگرفته است.»

او با تاکید بر اینکه مشکل چندانی برای تامین گاز نیروگاه‌ها وجود ندارد، افزود: «احتمال وجود خاموشی در تهران بستگی به میزان مصرف گاز در کشور دارد هرچه هوا سردتر شود احتمال مصرف گاز بیشتر خواهد شد و ما با مشکلاتی برای تامین سوخت نیروگاه‌ها مواجه می‌شویم.»

در عین حال زهرا نژادبهرام، عضو هیات رئیسه شورای شهر تهران در جلسه ۳۰ آذر شورای شهر تهران گفته بود: «براساس اظهارات رئیس سازمان محیط زیست کشور، چون ظرفیت پالایشگاه‌ها از مازوت پر شده و به واسطه تحریم‌های بین‌المللی کسی خریدارشان نیست، مجبور هستیم تن بدهیم این مازوت‌ها را در شهرها بسوزانند. نکته قابل توجه دیگر آنکه خود ایشان اعلام کردند که آلایندگی ناشی از مازوت میزان مرگ‌ومیر ناشی از کرونا را تا ۶ برابر افزایش می‌دهد. در چنین شرایطی این پرسش مطرح می‌شود که با چه تدبیری به جای ساخت و ایجاد انبارهای جدید برای نگهداری مازوت، از ریه‌های شهروندان به عنوان انبار مازوت استفاده می‌شود؟»

مسعود تجریشی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست نیز در تایید مصرف مازوت در نیروگاه‌های تهران، به ایسنا گفته است: «به‌نظر می‌رسد با سرد شدن هوا و فشار روی منابع گاز کشور و افزایش مصرف خانگی، منابع ثابت آلاینده هوا به‌صورت پراکنده از سوخت مازوت استفاده کرده‌اند. متاسفانه براساس آخرین آمار از روزهای ابتدایی هفته گذشته تعدادی از نیروگاه‌ها در تهران نیز به سمت مازوت‌سوزی رفته‌اند. به‌هرحال ما به دادستانی نامه زده‌ و خواسته‌ایم که به‌سرعت جلوی این اقدام گرفته شود.»

مخفی کاری یک فاجعه

هرچند که محیط زیست در ابتدا اصرار داشت که در برخی کلانشهرها مانند تهران و اصفهان که مشکل آلودگی هوا دارند از سوخت مازوت استفاده نمی‌شود، اما داده‌های شرکت کنترل کیفیت هوای تهران بیانگر استفاده از سوخت‌های غیراستاندارد در صنایع و نیروگاه‌های تهران است، چراکه به‌رغم ممنوعیت تردد خودروهای دیزلی در تهران طی هفته گذشته، غلظت آلاینده دی‌اکسید گوگرد که ارتباط مستقیمی‌ با مصرف سوخت‌های غیراستاندارد از جمله مازوت دارد، افزایش یافته است.قتل؛ صرفا گرفتن جان کسی به عمد با وسایل و روش‌های معمول نیست؛ گرفتن هوا آن هم فقط برای اینکه سوخت غیراستاندارد و آلاینده‌ای مثل مازوت که مصرف آن در جهان ممنوع شده؛ هدر نرود هم قتل است. روزانه هزاران نفر جانشان را از دست می دهند و صدها و هزاران نفر دیگر دچار بیماری می‌شوند صرفا برای همین موضوع و آنطور هم که پیداست این اتفاق برای مسئولان اصلا هم مهم نیست.