«ابتکار» از سیاستهای تکراری مدیریت بحران کشور در برابر زلزله همزمان با کرونا در تهران گزارش میدهد
شبی که ماه کامل شد، 7 نقطه از ایران لرزید. شروعش با تهران بود با قدرت 5.1 ریشتر، خیلی زود اما زلزله پس از تهران به مازندران، قم و البرز، خرمآباد، کرمان و اردبیل رسید، هرچند قدرتشان در حد زلزله تهران نبود.
زهرا داستانی
شبی
که ماه کامل شد، 7 نقطه از ایران لرزید. شروعش با تهران بود با قدرت 5.1
ریشتر، خیلی زود اما زلزله پس از تهران به مازندران، قم و البرز،
خرمآباد، کرمان و اردبیل رسید، هرچند قدرتشان در حد زلزله تهران نبود.
پسلرزهها اما در تهران پایان نداشت، اگرچه قدرت لرزهها به قدری نبود که
تهرانیها آن را به راحتی درک کنند. با این حال اما ثبت زمینلرزههای
پیدرپی، تهرانیها را به خیابان کشاند؛ خیابانی که جای امنی برای مراقبت
از خود و خانواده در مقابل کرونا نبود. به سرعت صف خودروها پشت پمپ بنزین
نمایان شد و نشان داد که استراتژی تهرانیها در برابر زلزله حتی با وجود
بیماری کرونا تغییری با گذشته نکرده است. درهای ورزشگاهها و بوستانهایی
که چند ماهی است به خاطر شیوع کرونا بسته مانده، به دستور متولیان برای
اسکان شهروندان باز شد و با اعلام اینکه «توصیه نمیکنیم مردم به
خانههایشان بروند، اما فاصلهگذاری اجتماعی را رعایت کنند»، نشان داد که
سیاست مسئولان در قبال حفظ جان و سلامتی مردم در برابر زلزله تفاوت چندانی
با مدیریت بیماری کرونا در ایران ندارد. سیاست یک بام و دو هوایی که
مسئولیت عواقب انتخاب بد و بدتر را بر عهده خود مردم میگذارد.
اتخاذ
تصمیمی درست در شرایط بحرانی همیشه سخت است، اما رویارویی به طور همزمان با
چندین بحران کار را از آنچه که هست، دشوارتر میکند. ساعت 48 دقیقه بامداد
روز جمعه، همزمانی حادثهای طبیعی و غیرمنتظره چون زلزله و شیوع بیماری
کرونا، تهرانیها را میان ماندن در خانه و فرار از خانه قرار داد. درست
مشابه تجربه 3 سال پیششان در مواجهه با زلزله 5.2 ریشتری ملاردکه ساعت 23 و
27 دقیقه و 37 ثانیه روز چهارشنبه 29 آذرماه رخ داد. درست در زمانی که
تهران با بیشترین سطح از آلودگی هوا روبهرو بود و مدارس از چند روز قبل به
دلیل رسیدن میزان آلودگی هوا به شرایط بحرانی و خطرناک برای همه گروههای
سنی تعطیل شده بود. با این حال زلزله تهرانیها را به خیابان کشاند؛
خیابانی که خبری از هوای پاک برای تنفس در آن نبود. اما حضور مردم در
خیابان و صفهای طولانی پمپ بنزین، هوای تهران را از آنچه که بود آلودهتر
کرد به طوری که رکورد مصرف بنزنین در آن شب در تهران زده شد. سخنگوی شرکت
ملی پالایش و پخش فرآوردههای نفتی ایران اعلام کرد به دلیل وقوع زلزله
مردم با هجوم به خیابانها توسط خودروهایشان از ساعت ۱۲ شب تا ۱۲ ظهر حدود
۱۵ میلیون لیتر بنزین مصرف کردند.
این بار هم اما زلزله 5.1 ریشتری
در عمق 7 کیلومتری زمین در مرز استانهای مازندران و تهران - حوالی دماوند
در بامداد روز جمعه بسیاری از پایتختنشینان را به خیابان کشاند و تصاویری
از صفهای طولانی پمپ بنزین، خیابانخوابی و ماشینخوابی بسیاری از
تهرانیها به نمایش گذاشت. تصاویری که با همراه شدن با سیاستهای دوگانه
متولیان و مسئولان در برابر حفاظت از جان و سلامت مردم در برابر 2 بحران
زلزله و کرونا، مدیریت بحران کشور را به چالش کشید.
جلسه ستاد بحران
خیلی زود تشکیل شد و عبدالرضا رحمانیفضلی وزیر کشور طی دستوری خواستار
امدادرسانی سریع و بهینه به آسیبدیدگان احتمالی، با رعایت کامل پروتکلهای
بهداشتی و مراقبتی درباره بیماری ویروس کرونا در منطقه دماوند تهران شد.
محسنی بندپی، استاندار تهران درگفتوگو با فارس از بدون خسارت بودن زلزله
در دماوند و آمادهباش تیمهای امدادی خبر داد و از مردم خواست تا آرامش
خود را حفظ کنند و البته فاصلهگذاری اجتماعی را رعایت کنند تا با مشکلات
دیگر مواجه نشوند. با پشت سر گذاشتن پسلرزههای پیدرپی در تهران،
اسماعیل نجار، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور با خطاب قرار دادن مردم
هراسان از زلزله گفت: «توصیه نمیکنیم مردم به خانههایشان بروند، اما
فاصلهگذاری اجتماعی را رعایت کنند.» او در صحبتهایش با رسانهها اعلام
نکرد که مردم چگونه باید فاصله اجتماعی خود را در این شب پراسترس رعایت
کنند و آیا منظور از رعایت فاصله اجتماعی همانی است که در روزهای اخیر شاهد
آن در سطح اجتماع هستیم؛ ادارات شلوغ، صفهای عریض و طویل دریافت
سیمکارت، اتوبوسها و متروهای پر ازدحام؟!
با این حال، سخنان و
اظهارات دوگانه مسئولان به همین جا ختم نشد. اظهارات مسئولان درباره کاهش
خطر زلزله، شدت پسلرزهها و اینکه آیا زلزله اصلی رخ داده است یا باید
منتظر یک زلزله شدیدتر باشیم باز هم وجهی دوگانه داشت. علی بیتالهی، رئیس
بخش زلزله مرکز تحقیقات راه و مسکن در حالی که معتقد بود که در رخداد
زلزلهها هیچگونه قطعیتی وجود ندارد، در اظهاراتی با توجه به رخداد
پیشلرزه ۲.۹ در همان منطقه و در ادامه رخداد زلزله ۵.۱ ، احتمال وقوع
زلزلههای بزرگتر را بعید دانست و از سوی دیگر رئیس سازمان مدیریت بحران
کشور، با توجه به اینکه زلزله اصلی ۵.۱ ریشتر بوده اظهار امیدواری کرد که
به خواست خدا پسلرزههای آن زیر ۵ ریشتر است و روال پسلرزهها نشان
میدهد که خطری تهران را تهدید نمیکند. حامد سجادی، معاون عملیات امداد و
نجات کشور نیز با توجه به اینکه مرکز وقوع زلزله یکی از روستاهای شهرستان
دماوند بوده، احتمال رخ دادن زمین لرزه قویتر در تهران را رد کرد و از
شهروندان تهرانی درخواست کرد که خونسردی خود را حفظ کنند. با این حال،
هرچند مسئولان در صحبتهای خود به نوعی شرایط را عادی و بدور از خطر
احتمالی دوباره جلوه میدادند، اما از سوی دیگر کارشناسان به مردم توصیه
میکردند که تا حد امکان خود را هوشیار نگه دارند و تا 3 ساعت پس از زلزله
5.1 ریشتری در صورتی که در خانههایشان هستند، نخوابند.
خونسردی برای
شهروندان تهرانی با وجود شایعات و اظهارنظرهای غیرکارشناسی در فضای مجازی
امری بعید بود. کارشناسان خیلی زود علت زلزله تهران را گسل مشا دانستند؛
گسل فعالی که خیلیها در فضای مجازی از فعال شدنش با زمینلرزه بامداد جمعه
سخن گفتند و همه را به اشتباه انداختند. بعد پای آتشفشان به میان آمد،
فرضیهای که خیلی زود رد شد. حقشناس، معاون پژوهشی پژوهشگاه بینالمللی
زلزلهشناسی و مهندسی زلزله، با بیان اینکه خوشبختانه زلزله 5.1 امروز
دماوند چندین پسلرزه داشته است، گفت: «این زلزله ارتباطی با فعالیت
آتشفشانی ندارد؛ چراکه گسل مشا که نزدیکترین گسل به این آتشفشان است در
طول تاریخ فعالیتهای خود را داشته اشت.» این محقق حوزه زلزله با اشاره به
گسلهای منطقه دماوند، یادآور شد: «در حال حاضر محتملترین گسلی که میتوان
مسبب این زمینلرزه دانست گسل مشا است که این زمینلرزه میتواند ناشی از
جابهجایی این گسل باشد. این گسل، یکی از مهمترین گسلهای محدوده تهران و
رودهن و بومهن است که از دماوند تا نزدیکی ارتفاعات کرج و طالقان ادامه
مییابد.» وی اضافه کرد: «ولی این به معنای آن نیست که همه بخشهای این
زلزله میتواند در یک زمینلرزه دچار گسیختگی شود؛ بلکه معمولا بخشی از گسل
فعال میشود و در حال حاضر بخشی از این گسل که در اطراف دماوند است، فعال
شده است.»
پای دماوند که به میانه آمد، زنگ خطر رخداد آتشفشان به صدا
در آمد. خطری که فرخ توکلی، کارشناس ژئودزی سازمان نقشهبرداری کشور، در
گفتوگو با خبرآنلاین اعلام کرد که نمیتوان به این سادگی درباره آن نظر
داد. وی با بیان اینکه این زمینلرزه میتواند با فعال شدن آتشفشان دماوند
ارتباط داشته باشد؛ افزود: «البته مختصات و عمق دقیق این زمینلرزه را باید
بیشتر بررسی کرد. ممکن است زلزله امشب تهران به دلیل حرکت گسل مشا باشد و
بر روی آتشفشان دماوند نیز تاثیر بگذارد و برعکس.» او اعلام کرد که
«ایستگاه GNSS پلور در شمال گسل و ایستگاه آبسرد در جنوب آن قرار دارد؛
این دو ایستگاه ژئودینامیک سازمان نقشهبرداری کشور نزدیک کانون زلزله
هستند و پردازش دادهها و تهیه سری زمانی آنها، اطلاعات خوبی به دست خواهد
داد.»
پس از آن فرضیه دیگری از تاثیر ماه کامل بر زمینلرزه در تهران
مطرح شد. فرضیهای که علی سلطانپور، مدیر نقشهبرداری دریایی و جزرومدی
سازمان نقشهبرداری کشور، درباره آن گفت: «پدیده supermoo- یا ابرماه وقتی
اتفاق میافتد که ماه کامل و در نزدیکترین فاصله از زمین است.» به گفته
وی، در این حالت نیروی جزرومدی به حداکثر خود میرسد و ما روز جمعه
بالاترین مد و پایینترین جزر را در آبهای جنوب کشور داشتیم.» سلطانپور
افزوده است که «نیروی جزرومد قویترین نیرویی است که به زمین وارد میشود و
باعث دفورمیشن آن میشود؛ بنابراین میتواند به عنوان یک نیروی محرکه در
فعالسازی نیروی ذخیرهشده در گسلها عمل کند.»
زمینلرزه همچنان به
کار خود ادامه میدهد و بیم آن میرود که در روزهای آینده دوباره خودی به
تهرانیها نشان دهد. در این شرایط اما متولیان مدیریت بحران همچنان به جز
ارائه نقشههای محلهای امن تهران که آن هم در سالهای پیش و توسط شهرداری
تهیه و توزیع شد و همان زمان نقدهای فراوانی از سوی کارشناسان به آن وارد
شده است، استراتژی دیگری را در بامداد جمعه از خود نشان ندادند. با این
حال، حسن روحانی، رئیسجمهوری در گفتوگو با کریم همتی، رئیس جمعیت
هلالاحمر ایران از او خواسته تا تمامی سازمانهای امدادی و بهویژه
هلالاحمر در آمادگی کامل باشند تا در صورت بروز حادثه بتوانند در کمترین
زمان ممکن بهترین امدادرسانی را داشته باشند. با این حال، باید منتظر بود و
دید که آیا زلزله دست از سر تهرانیها برمیدارد و تکانهایش را بنا به
پیشبینیهای زمینشناسان به بین ۶ تا ۱۲ سال آینده (بین سالهای ۱۴۰۳ تا
۱۴۰۹ خورشیدی) موکول میکند یا نه؟