نسخه چاپی
ارسال به دوستان
گزارش «ایران» از سابقه 170 ساله تکایای تهران
تصویری که این شب‌ها از تهران دیده می‌شود، دیگر یک ابر شهر شلوغ و آلوده با مردمانی پر دغدغه و بی‌حوصله‌ای که خیلی‌ها را از فرط گرانی سنگ‌ها و سیمان‌ها، به ناکجا آبادها سوق داده، نیست. تهران حالا یک تهران دیگر است.
حمیده امینی فرد
خبرنگار
تصویری که این شب‌ها از تهران دیده می‌شود، دیگر یک ابر شهر شلوغ و آلوده با مردمانی پر دغدغه و بی‌حوصله‌ای که خیلی‌ها را از فرط گرانی سنگ‌ها و سیمان‌ها، به ناکجا آبادها سوق داده، نیست. تهران حالا یک تهران دیگر است.
شهری که این شب‌ها، خیال شهروندانش از قدم زدن‌های تند در کوچه پس کوچه‌های تنگ و تاریکش آرام گرفته و نواهای حزن انگیز آشنا، تاب شنیدن صداهای سخت را برایشان آسان کرده است. پوسته مدرن و پر زرق و برق تهران حالا چنان لابه‌لای ریسه‌ها و آذین بندی‌های زربافت و لمه دوزی‌های سیاهش پنهان شده که لااقل برای 10 روز می‌توان خیال کرد که خاطر شهر آسوده است. محرم، تاریخ این شب‌های تهران 1398 را به قبل از سال1220 برده است. تهران دوران قاجار که اوج برافراشتن تکیه‌ها در شهربود.
خیلی‌ها اولین تکیه تهران را «نفرآباد» می‌دانند. تکیه‌ای که در ظاهر حال و روزش خوب نیست، اما اهالی شهرری همچنان پایبندش هستند و محرم نیامده، برپایش می‌کنند. نفرآباد حالا برای جنوبی‌های اصیل تهران فقط یک «تکیه» نیست، هویتی است که 300 و اندی سال پیش، وجودشان را به این گذر ، گره زده است. تاریخ ساخت اغلب تکایای معروف به زمان ناصرالدین شاه برمی‌گردد.
همانقدر که روضه خوانی و تعزیه خوانی در دوران صفویان فراگیر شد، دوران اوج تکایا هم به «سلطان صاحبقران» پیوند خورده است. در این دوران، 50 تکیه در تهران شناسایی شده که حالا جز اندکی از آنها، مابقی هنوز هم جزو پرطرفدارترین‌هایند.
بزازها، افشارها و بربری‌ها، پامنار، پهلوان شریف، ارگ، چاله میدان، بازار، چاله‌حصار، چهل تن، حاجی وکیل، خشتی‌ها، خلج‌ها، خدا آفرین، دباغ خانه، رضاقلی خان، زرگرها، درخونگاه، سادات اخوی، سرپولک، قمی‌ها و عودلاجان نام تکیه‌های معروفی است که این شب‌ها و روزها، راوی تاریخ مذهبی پایتخت در کمتر از 200 سال پیش‌اند.
نمایش پرده‌های عاشورایی در تکیه شوفرها
تاریخ تکیه شوفرها به صد سال هم نمی‌رسد، حدود 74سال پیش بود که شوفرهای خط تهران – کرج تصمیم گفتند، تکیه‌ای را که زمانی برای دل خودشان به راه انداخته بودند در میدان قزوین همگانی کنند. تکیه‌ای که زمانی در یک کوچه نه‌چندان پر رفت و آمد برپا شده بود، کمی بعد نسل سوم شوفرها را هم پای منبر آورد و داخل یک گاراژ بالا رفت. 10 شب تعزیه برگزار می‌کنند، هر راننده‌ای که گذرش به این سمت‌ها می‌افتد، اجازه نمی‌دهد نام تکیه شوفرها به این راحتی‌ها از تاریخچه تکیه‌های پایتخت، حذف شود. شاید به‌همین دلیل هم باشد که احمد مسجد جامعی، عضو شورای شهر تهران اولین تهران‌گردی محرمش را به تکیه شوفرها اختصاص داده است.
او در این بازدید چندساعته ،محسن هاشمی، رئیس شورا را هم با خود همراه می‌کند تا ویژگی بارز این تکیه را برای تهران‌نشین‌ها روایت کند. پرده‌های عاشورایی تکیه شوفرها جزو منحصر به فرد‌ترین پرده‌هایی است که تاکنون دیده شده است. مسجد جامعی می‌گوید که تاکنون در هیچ جا نمونه‌ای از این پرده‌های عاشورایی را ندیده است. او تأکید می‌کند که بهتر است این پرده‌ها ثبت و ضبط شود و آن را قاب کنیم تا بر اثر مرور زمان از بین نرود.
احمد مسجدجامعی در این بازدید به خانه مهدی طالعی‌نیا - از نقاشان مکتب قهوه‌خانه‌ای - رفت و از آخرین پرده او که هنوز تمام نشده، دیدن کرد. به‌گفته هنرمند این اثر، این پرده در ابعاد ۱.۵ تا ۴ متر کشیده شده و مانند همه پرده‌های عاشورایی نظم خاصی دارد، این پرده جامع‌ترین پرده عاشورایی است که از سفر مکه تا خرابه شام و دیدار با یزید را روایت می‌کند، این تابلو در سه طبقه زمین، دوزخ و آسمان طراحی شده است.
پامنبری در حسینیه بزازها
«پامنبری» حالا به یک اصطلاح رایج در مراسم‌های عزاداری تبدیل شده است. شاید بپرسید این لفظ از کجا آمده است؟ جواب ،حسینیه بزازها است. حسینیه‌ای که 141 ساله است و شهرتش از آنجاست که اولین حسینیه صنفی در تهران محسوب می‌شود. سخنران‌ها، نوحه خوان‌ها و روضه خوان‌ها هر کدام جای مخصوصی برای نشستن داشتند که بسته به سبکشان، علاقه‌مندان پای منبر آنها جمع می‌شدند. پامنبری دقیقاً از همین نقطه باب شده است.
اغلب تکیه‌های تهران شاید حال و هوایشان همانی باشد که چند صد سال پیش بود، اما شکل و شمایلشان چندان حفظ نشده، مرور حوادث تاریخی و البته جمعیت بالای عزاداران در این سال‌ها، چهره متفاوتی از تکیه‌ها را در مقایسه با گذشته نشانمان می‌دهد. اما از معدود تکیه‌هایی که هنوز سبک قدیمی خود را حفظ کرده و همچنان به همان روال سابق عزاداری‌ها را برگزار می‌کند، تکیه یا حسینیه سادات اخوی در پامنار است که در زمان آغامحمدخان قاجار به این اسم معروف شده است. این حسینیه شبیه ساختمان‌های قدیمی چند دری است که یک حیاط بزرگ در وسط دارد و اطراف با اتاق‌های تو در تو پر شده، هنگام عزاداری، زن‌ها در حیاط و مردها روی ایوان می‌نشینند و جالب اینکه منبر در میان خانم‌هاست. در این تکیه بعضی پرده‌ها قدمت 140 ساله دارد. عزاداری در این تکیه هنوز هم به روال گذشته انجام می‌شود و سرتاسر تکیه با پرده‌ها و پارچه نوشته‌های دوران قاجار تزئین شده است.
تکیه دولت خاستگاه تعزیه
تکیه دولت آنقدر معروف است که کمتر تهرانی اصیلی است که نامش را نشنیده باشد. تکیه‌ای در جنوب شرقی کاخ گلستان و در جنوب غربی کاخ شمس العماره که حالا دیگر اثری از آن باقی نمانده است. تکیه دولت تعزیه، آیین‌های سوگواری و روضه خوانی‌های ویژه‌ای را به چشم دیده است، اما معماری آنهم یک شاهکار منحصر به فرد در دوران قاجار محسوب می‌شود.
تکیه دولت نماد تهران ناصری محسوب می‌شود. ناصرالدین شاه زمانی که از فرنگ برگشت، دستور ساخت این تکیه را داد. تکیه‌ای که 5 سال برای ساخت آن زمان صرف شد و در نهایت از آنچه خواست ناصرالدین شاه بود، فاصله گرفت و به علت نارضایتی و اعتراضات متدینین از مرکز نمایش‌های غیر مذهبی به مرکز مذهبی ویژه مراسم روضه خوانی و تعزیه گردانی
تغییر شکل داد.
از جنوب تهران که به‌سمت شمال تغییر مسیر بدهیم، بازهم این تاریخ تکیه‌هاست که آیین‌ها و رسوم عزاداری‌ها در محرم را از یک قالب ظاهری به یک مفهوم باطنی تغییر می‌دهد. تکیه نیاوران بازهم زمان ساختش به حدود 150 سال پیش یعنی به دوران قاجار بر می‌گردد. تکیه‌ای که حالا تغییر شکل زیادی داده، اما همچنان پابرجاست و به گفته برخی‌ها، قدیمی‌ترین تکیه فعال تهران هم نامیده می‌شود. لبه‌های ایوان هنوز چوبی و دست‌نخورده باقی مانده است. روی ایوان پایین، ایوان دیگری بنا شده که طبقه دوم تکیه محسوب می‌شود و زنان روی آن می‌نشینند. در اصلی تکیه نیاوران که بیش از سه متر ارتفاع دارد، از چوب گردو ساخته شده وهمچنان خودنمایی می‌کند. مرشد اکبر و حاج اسدالله خیری از مداحان معروف
این تکیه بودند.
تکیه تجریش قدیمی‌ترین تکیه شمال تهران
از نیاوران که به سمت میدان تجریش حرکت کنید، بی‌شک از هرکس که سؤال کنید تکیه تجریش را نشانتان می‌دهد. تکیه‌ای قدیمی که آوازه‌اش به دوران قاجار می‌رسد. تکیه‌ای که حدود 15 سال پیش در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و از این جهت از بسیاری از تکیه‌های قدیمی جلوتر است. تکیه تجریش بنایخشتی آن دوران محسوب می‌شود که سیل سال 66 تجریش، بنای آن را کامل از بین برد، اما دوباره سرپا شد و هویت تاریخی خودش را از نو به‌دست آورد.
تکیه دزاشیب نیاوران و تکیه دربند از دیگر تکیه‌های معروف شمال تهران محسوب می‌شوند که سال ساخت آنها نیزبه دوران قاجار بر می‌گردد.
تهران تکیه‌های قدیمی و معروف زیادی دارد که بیشتر آنها در دو محله عودلاجان و بازار قرار داشت، با این‌همه هنوز آمار مشخصی از تعداد دقیق تکیه‌ها و حسینیه‌ها در دست نیست. برخی آمارها از تعداد 10 هزار تکیه در تهران حکایت دارد؛ آماری که احتمالاً با احتساب تکیه‌ها و حسینیه‌های جدید به‌دست آمده. حالا در اغلب کوچه‌ها و خیابان‌های تهران می‌توان ردی از تکیه‌های تازه تأسیس، هیأت‌ها و موکب‌ها را دید که حال و هوای خاصی را در ایام محرم به شهر بخشیده‌اند.
خبرنگار
تصویری که این شب‌ها از تهران دیده می‌شود، دیگر یک ابر شهر شلوغ و آلوده با مردمانی پر دغدغه و بی‌حوصله‌ای که خیلی‌ها را از فرط گرانی سنگ‌ها و سیمان‌ها، به ناکجا آبادها سوق داده، نیست. تهران حالا یک تهران دیگر است.
شهری که این شب‌ها، خیال شهروندانش از قدم زدن‌های تند در کوچه پس کوچه‌های تنگ و تاریکش آرام گرفته و نواهای حزن انگیز آشنا، تاب شنیدن صداهای سخت را برایشان آسان کرده است. پوسته مدرن و پر زرق و برق تهران حالا چنان لابه‌لای ریسه‌ها و آذین بندی‌های زربافت و لمه دوزی‌های سیاهش پنهان شده که لااقل برای 10 روز می‌توان خیال کرد که خاطر شهر آسوده است. محرم، تاریخ این شب‌های تهران 1398 را به قبل از سال1220 برده است. تهران دوران قاجار که اوج برافراشتن تکیه‌ها در شهربود.
خیلی‌ها اولین تکیه تهران را «نفرآباد» می‌دانند. تکیه‌ای که در ظاهر حال و روزش خوب نیست، اما اهالی شهرری همچنان پایبندش هستند و محرم نیامده، برپایش می‌کنند. نفرآباد حالا برای جنوبی‌های اصیل تهران فقط یک «تکیه» نیست، هویتی است که 300 و اندی سال پیش، وجودشان را به این گذر ، گره زده است. تاریخ ساخت اغلب تکایای معروف به زمان ناصرالدین شاه برمی‌گردد.
همانقدر که روضه خوانی و تعزیه خوانی در دوران صفویان فراگیر شد، دوران اوج تکایا هم به «سلطان صاحبقران» پیوند خورده است. در این دوران، 50 تکیه در تهران شناسایی شده که حالا جز اندکی از آنها، مابقی هنوز هم جزو پرطرفدارترین‌هایند.
بزازها، افشارها و بربری‌ها، پامنار، پهلوان شریف، ارگ، چاله میدان، بازار، چاله‌حصار، چهل تن، حاجی وکیل، خشتی‌ها، خلج‌ها، خدا آفرین، دباغ خانه، رضاقلی خان، زرگرها، درخونگاه، سادات اخوی، سرپولک، قمی‌ها و عودلاجان نام تکیه‌های معروفی است که این شب‌ها و روزها، راوی تاریخ مذهبی پایتخت در کمتر از 200 سال پیش‌اند.
نمایش پرده‌های عاشورایی در تکیه شوفرها
تاریخ تکیه شوفرها به صد سال هم نمی‌رسد، حدود 74سال پیش بود که شوفرهای خط تهران – کرج تصمیم گفتند، تکیه‌ای را که زمانی برای دل خودشان به راه انداخته بودند در میدان قزوین همگانی کنند. تکیه‌ای که زمانی در یک کوچه نه‌چندان پر رفت و آمد برپا شده بود، کمی بعد نسل سوم شوفرها را هم پای منبر آورد و داخل یک گاراژ بالا رفت. 10 شب تعزیه برگزار می‌کنند، هر راننده‌ای که گذرش به این سمت‌ها می‌افتد، اجازه نمی‌دهد نام تکیه شوفرها به این راحتی‌ها از تاریخچه تکیه‌های پایتخت، حذف شود. شاید به‌همین دلیل هم باشد که احمد مسجد جامعی، عضو شورای شهر تهران اولین تهران‌گردی محرمش را به تکیه شوفرها اختصاص داده است.
او در این بازدید چندساعته ،محسن هاشمی، رئیس شورا را هم با خود همراه می‌کند تا ویژگی بارز این تکیه را برای تهران‌نشین‌ها روایت کند. پرده‌های عاشورایی تکیه شوفرها جزو منحصر به فرد‌ترین پرده‌هایی است که تاکنون دیده شده است. مسجد جامعی می‌گوید که تاکنون در هیچ جا نمونه‌ای از این پرده‌های عاشورایی را ندیده است. او تأکید می‌کند که بهتر است این پرده‌ها ثبت و ضبط شود و آن را قاب کنیم تا بر اثر مرور زمان از بین نرود.
احمد مسجدجامعی در این بازدید به خانه مهدی طالعی‌نیا - از نقاشان مکتب قهوه‌خانه‌ای - رفت و از آخرین پرده او که هنوز تمام نشده، دیدن کرد. به‌گفته هنرمند این اثر، این پرده در ابعاد ۱.۵ تا ۴ متر کشیده شده و مانند همه پرده‌های عاشورایی نظم خاصی دارد، این پرده جامع‌ترین پرده عاشورایی است که از سفر مکه تا خرابه شام و دیدار با یزید را روایت می‌کند، این تابلو در سه طبقه زمین، دوزخ و آسمان طراحی شده است.
پامنبری در حسینیه بزازها
«پامنبری» حالا به یک اصطلاح رایج در مراسم‌های عزاداری تبدیل شده است. شاید بپرسید این لفظ از کجا آمده است؟ جواب ،حسینیه بزازها است. حسینیه‌ای که 141 ساله است و شهرتش از آنجاست که اولین حسینیه صنفی در تهران محسوب می‌شود. سخنران‌ها، نوحه خوان‌ها و روضه خوان‌ها هر کدام جای مخصوصی برای نشستن داشتند که بسته به سبکشان، علاقه‌مندان پای منبر آنها جمع می‌شدند. پامنبری دقیقاً از همین نقطه باب شده است.
اغلب تکیه‌های تهران شاید حال و هوایشان همانی باشد که چند صد سال پیش بود، اما شکل و شمایلشان چندان حفظ نشده، مرور حوادث تاریخی و البته جمعیت بالای عزاداران در این سال‌ها، چهره متفاوتی از تکیه‌ها را در مقایسه با گذشته نشانمان می‌دهد. اما از معدود تکیه‌هایی که هنوز سبک قدیمی خود را حفظ کرده و همچنان به همان روال سابق عزاداری‌ها را برگزار می‌کند، تکیه یا حسینیه سادات اخوی در پامنار است که در زمان آغامحمدخان قاجار به این اسم معروف شده است. این حسینیه شبیه ساختمان‌های قدیمی چند دری است که یک حیاط بزرگ در وسط دارد و اطراف با اتاق‌های تو در تو پر شده، هنگام عزاداری، زن‌ها در حیاط و مردها روی ایوان می‌نشینند و جالب اینکه منبر در میان خانم‌هاست. در این تکیه بعضی پرده‌ها قدمت 140 ساله دارد. عزاداری در این تکیه هنوز هم به روال گذشته انجام می‌شود و سرتاسر تکیه با پرده‌ها و پارچه نوشته‌های دوران قاجار تزئین شده است.
تکیه دولت خاستگاه تعزیه
تکیه دولت آنقدر معروف است که کمتر تهرانی اصیلی است که نامش را نشنیده باشد. تکیه‌ای در جنوب شرقی کاخ گلستان و در جنوب غربی کاخ شمس العماره که حالا دیگر اثری از آن باقی نمانده است. تکیه دولت تعزیه، آیین‌های سوگواری و روضه خوانی‌های ویژه‌ای را به چشم دیده است، اما معماری آنهم یک شاهکار منحصر به فرد در دوران قاجار محسوب می‌شود.
تکیه دولت نماد تهران ناصری محسوب می‌شود. ناصرالدین شاه زمانی که از فرنگ برگشت، دستور ساخت این تکیه را داد. تکیه‌ای که 5 سال برای ساخت آن زمان صرف شد و در نهایت از آنچه خواست ناصرالدین شاه بود، فاصله گرفت و به علت نارضایتی و اعتراضات متدینین از مرکز نمایش‌های غیر مذهبی به مرکز مذهبی ویژه مراسم روضه خوانی و تعزیه گردانی
تغییر شکل داد.
از جنوب تهران که به‌سمت شمال تغییر مسیر بدهیم، بازهم این تاریخ تکیه‌هاست که آیین‌ها و رسوم عزاداری‌ها در محرم را از یک قالب ظاهری به یک مفهوم باطنی تغییر می‌دهد. تکیه نیاوران بازهم زمان ساختش به حدود 150 سال پیش یعنی به دوران قاجار بر می‌گردد. تکیه‌ای که حالا تغییر شکل زیادی داده، اما همچنان پابرجاست و به گفته برخی‌ها، قدیمی‌ترین تکیه فعال تهران هم نامیده می‌شود. لبه‌های ایوان هنوز چوبی و دست‌نخورده باقی مانده است. روی ایوان پایین، ایوان دیگری بنا شده که طبقه دوم تکیه محسوب می‌شود و زنان روی آن می‌نشینند. در اصلی تکیه نیاوران که بیش از سه متر ارتفاع دارد، از چوب گردو ساخته شده وهمچنان خودنمایی می‌کند. مرشد اکبر و حاج اسدالله خیری از مداحان معروف
این تکیه بودند.
تکیه تجریش قدیمی‌ترین تکیه شمال تهران
از نیاوران که به سمت میدان تجریش حرکت کنید، بی‌شک از هرکس که سؤال کنید تکیه تجریش را نشانتان می‌دهد. تکیه‌ای قدیمی که آوازه‌اش به دوران قاجار می‌رسد. تکیه‌ای که حدود 15 سال پیش در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و از این جهت از بسیاری از تکیه‌های قدیمی جلوتر است. تکیه تجریش بنایخشتی آن دوران محسوب می‌شود که سیل سال 66 تجریش، بنای آن را کامل از بین برد، اما دوباره سرپا شد و هویت تاریخی خودش را از نو به‌دست آورد.
تکیه دزاشیب نیاوران و تکیه دربند از دیگر تکیه‌های معروف شمال تهران محسوب می‌شوند که سال ساخت آنها نیزبه دوران قاجار بر می‌گردد.
تهران تکیه‌های قدیمی و معروف زیادی دارد که بیشتر آنها در دو محله عودلاجان و بازار قرار داشت، با این‌همه هنوز آمار مشخصی از تعداد دقیق تکیه‌ها و حسینیه‌ها در دست نیست. برخی آمارها از تعداد 10 هزار تکیه در تهران حکایت دارد؛ آماری که احتمالاً با احتساب تکیه‌ها و حسینیه‌های جدید به‌دست آمده. حالا در اغلب کوچه‌ها و خیابان‌های تهران می‌توان ردی از تکیه‌های تازه تأسیس، هیأت‌ها و موکب‌ها را دید که حال و هوای خاصی را در ایام محرم به شهر بخشیده‌اند.
نظر شما
آخرین اخبار
