نسخه چاپی
ارسال به دوستان
بررسی تاریخی تغییرات قیمت بنزین در ایران نشان میدهد که حدود 19 بار اصلاح و افزایش نرخ این فرآورده استراتژیک در کشور رقم خورده است. در نهایت، آخرین بار سال 1398 بود که در نتیجه تغییر و سهمیه‌بندی بنزین، قیمت‌ها در دو نرخ یارانه‌ای (1500 تومان برای هر لیتر) و آزاد (3 هزار تومان برای هر لیتر) تعریف شد.
گروه اقتصادی / بررسی تاریخی تغییرات قیمت بنزین در ایران
نشان میدهد که حدود 19 بار اصلاح و افزایش نرخ این فرآورده استراتژیک در
کشور رقم خورده است. در نهایت، آخرین بار سال 1398 بود که در نتیجه تغییر و
سهمیه‌بندی بنزین، قیمت‌ها در دو نرخ یارانه‌ای (1500 تومان برای هر لیتر)
و آزاد (3 هزار تومان برای هر لیتر) تعریف شد. اما سؤال اینجاست، آیا در
سال 1402 شاهد بیستمین مرتبه از تغییرات بنزینی کشور خواهیم بود؟
رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور در روزهای اخیر اعلام کرد که قیمت بنزین سال آینده نیز بدون تغییر خواهد بود. سخنگوی دولت نیز بیان کرد که دولت هیچ گونه طرحی برای افزایش قیمت بنزین ندارد. نه تنها بنزین بلکه دولت موافق افزایش قیمت گاز مشترکان و خوراک پتروشیمی‌ها نیز نیست. از این رو، بر اساس آنچه مقامات دولت می‌‌گویند، در لایحه بودجه 1402 قیمت بنزین بدون تغییر در نظر گرفته خواهد شد. به عبارتی دیگر در سال 1402 کف قیمت بنزین 1500 تومان (نرخ یارانه‌ای) و سقف آن نیز همان 3 هزار تومان (آزاد) باقی خواهد ماند.
کارشناسان می‌‌گویند که دولت سیزدهم سیاستی حمایتی درباره قیمت بنزین در دو سال 1401 و 1402 داشته است. محمود خاقانی، کارشناس انرژی با اشاره به ثبات قیمت بنزین در دولت سیزدهم به خبرآنلاین می‌‌گوید: «حتی فکر کردن به گرانی بنزین اشتباه است. با این رقم کنونی بهای بنزین، اقتصاد مردم تا حدودی برنامه‌ریزی شده است؛ از جمله کسانی که مسافرکشی میکنند یا از مسیر حمل و نقل نان در می‌آورند.»
تاریخچه تغییرات قیمتی بنزین
نخستین پمپ بنزین ایران سال ۱۳۰۶ در آبادان تأسیس شد. آن زمان قیمت هر لیتر بنزین ۵ ریال تعیین شد و به این ترتیب بنزین رسماً وارد سبد سوخت مصرفی ایرانی‌ها شد. ۳۷ سال بعد یعنی سوم آذر ۱۳۴۳ قیمت هر لیتر بنزین دو برابر و معادل ۱۰ ریال اعلام شد. این اولین تغییر قیمت بنزین در ایران بود که البته با اعتراضات مردمی، اعتصاب تاکسی‌ها و ورود ارتش به ماجرا همراه بود. اعتراضات تا 20 دی ماه 1343 ادامه داشت تا در نهایت بعد از ۵۰ روز مقامات وقت قیمت بنزین را به ۶ ریال کاهش دادند و تا ۱۳ سال بعد، یعنی ۱۳۵۶ قیمت بنزین در این نرخ ثابت ماند. روز نخست سال 1356 قیمت بنزین بار دیگر تغییر کرد. این بار 33 درصد افزایش یافت و به 8 ریال رسید. از آن پس روند افزایشی قیمت بنزین دوباره آغاز شد. ابتدای سال 1357 بود که 25 درصد دیگر قیمت افزایش یافت و به نرخ 10 ریال رسید. در خرداد 1359 درصد افزایش قیمت بنزین رکورد زد؛ نرخ هر لیتر بنزین 200 درصد رشد کرد و به 30 ریال رسید. این تغییر اگرچه قابل توجه بود اما اعتراضاتی در پی نداشت. بررسی ادامه این روند نشان میدهد که در سال‌های 1369، 1374 و 1376 نیز سه بار اصلاح قیمت رقم خورد. به ترتیب هر بار قیمت‌ها 67، 100 و 60 درصد بالا رفت که هر سه اصلاح قیمت بنزین را در دولت سازندگی از 30 ریال به 160 ریال رساند. در دولت اصلاحات اما رکورد دفعات تغییرات قیمت شکسته شد. هفت بار اصلاح صورت گرفت و در نهایت قیمت بنزین از 160 ریال سال 1376 به 800 ریال سال 1383 رسید. در دولت بهار نیز سه مرتبه اصلاح قیمت رقم خورد. خرداد سال 1386 قیمت‌ها با 25 درصد افزایش به هزار ریال رسید. تیرماه همان سال دوباره اصلاح قیمت انجام شد و با 300 درصد افزایش، بنزین لیتری 4 هزار ریال شد. در این مقطع نیز اعتراضات مردمی شکل گرفت. اما سه سال بعد نیز در جریان هدفمندسازی یارانه‌ها دوباره نرخ اصلاح شد و به 7 هزار ریال رسید که این بار 45 درصد قیمت‌ها بالا رفت. در نهایت در آن دولت قیمت بنزین از 800 ریال به 7 هزار ریال رسید. با شروع دولت تدبیر، دوباره بحث اصلاحات قیمت بنزین داغ شد. تا آنکه در خرداد 1386 قیمت بنزین به 10 هزار ریال رسید. اصلاحات در اوج ناباوری تا آبان ماه 1398 متوقف شد. چراکه در یک برهه قیمت بنزین در ایران با قیمت فوب خلیج فارس برابر شده بود و کارشناسان بارها به دولت تذکر دادند که اگر قرار است قیمت بنزین به 90 درصد فوب خلیج فارس برسد، اکنون بهترین فرصت است.
در ماده یک قانون هدفمندی یارانه‌ها که در سال 1388 به تصویب مجلس رسید، آمده بود: دولت مکلف است با رعایت این قانون قیمت حامل‌های انرژی را اصلاح کند: قیمت فروش داخلی بنزین، نفت گاز، نفت کوره، نفت سفید و گاز مایع و سایر مشتقات نفت، با لحاظ کیفیت حامل‌ها و با احتساب هزینه‌های مترتب (شامل حمل و نقل، توزیع، مالیات و عوارض قانونی) بتدریج تا پایان برنامه پنجساله پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران کمتر از 90 درصد قیمت تحویل روی کشتی (فوب) در خلیج‌فارس نباشد.
اما آبان ماه 1398 درحالی قیمت‌ها 200 درصد افزایش یافت که هیچ اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی در این زمینه انجام نشده بود و به تعبیری بی‌تدبیری موجب شکل‌گیری اعتراضات مردمی در جریان اصلاح قیمت‌ها شد. از آن زمان تاکنون قیمت بنزین در دو نرخ 1500 تومان و 3 هزار تومان ثابت مانده است و با توجه به آغاز جنگ امریکا علیه اقتصاد ایران از همان سال، دولت سیزدهم تصمیم گرفته است که سال آینده به منظور حمایت از معیشت مردم و همچنین آرامش جامعه تغییری در قیمت بنزین اعمال نکند. چراکه تورم انتظاری تغییر قیمت بنزین بیش از تورم مؤثر آن است.
فاصله قیمت بنزین در ایران و جهان
این ثبات قیمت بنزین در سال 1401 و 1402 درحالی است که طی یک سال اخیر در برخی کشورها از جمله امریکا قیمت هر لیتر بنزین به نرخی فراتر از 2 دلار هم رسید و حتی در همسایگی ایران، قیمت بنزین در ترکیه و افغانستان از مرز 1.5 دلار در هر لیتر عبور کرد. اما تصمیم دولت این بوده که در ایران همسو با تغییرات جهانی، نرخ عرضه داخلی بنزین تغییری نداشته باشد. حالا نیز که نرخ بنزین حتی در کشورهای همجوار و همین طور تولیدکننده انرژی از جمله روسیه به مراتب بالاتر از ایران است، دولت باز هم در نظر دارد که برای حمایت از معیشت خانوار سال آینده نیز تغییری در نرخ بنزین اعمال نکند.
نگاهی به قیمت بنزین میان همسایگان‌مان نشان میدهد به طور متوسط قیمت هر لیتر بنزین در هفته‌های اخیر بیش از ۸۰ سنت بوده است. حال آنکه این رقم در ایران حدود 8 سنت است. کارشناسان این فاصله را تحت عنوان «یارانه سیاه» سوخت یاد میکنند که هرچه بیشتر می‌‌شود به قاچاق سوخت شدت میدهد. اما اگرچه فاصله قیمت بنزین در ایران و کشورهای همجوار موجب افزایش قاچاق و عرضه خارج از شبکه شده اما دولت به دنبال راهکارهای غیرقیمتی برای مدیریت این شرایط است. این موضوع در مورد نفت گاز (گازوئیل) نیز صادق است. پیش‌بینی می‌‌شود که روزانه بیش از 10 میلیون لیتر بنزین و نفت گاز ایران به صورت غیرقانونی از مرزهای کشور خارج می‌‌شود که این مسأله تراز تولید و مصرف این دو سوخت مهم و استراتژیک را تحت تأثیر قرار داده است. اما از آنجایی که تعدیل قیمت‌ها و همسان‌سازی آن با نرخ‌های برون مرزی در دستور کار نیست؛ دولت راهکارهایی مانند توزیع سوخت بر اساس پیمایش هوشمند تردد ناوگان را در دستور کار دارد. به این ترتیب، پس از گذشت 60 سال از نخستین تغییر قیمتی بنزین، اگرچه سهم این سوخت در سبد هزینه‌ای خانوار کمتر از 2 درصد است و ایران یکی از سه کشور عرضه کننده بنزین ارزان در جهان است؛ اما قرار نیست در سال جاری و سال آتی قیمت فروش بنزین تغییری داشته باشد.
رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور در روزهای اخیر اعلام کرد که قیمت بنزین سال آینده نیز بدون تغییر خواهد بود. سخنگوی دولت نیز بیان کرد که دولت هیچ گونه طرحی برای افزایش قیمت بنزین ندارد. نه تنها بنزین بلکه دولت موافق افزایش قیمت گاز مشترکان و خوراک پتروشیمی‌ها نیز نیست. از این رو، بر اساس آنچه مقامات دولت می‌‌گویند، در لایحه بودجه 1402 قیمت بنزین بدون تغییر در نظر گرفته خواهد شد. به عبارتی دیگر در سال 1402 کف قیمت بنزین 1500 تومان (نرخ یارانه‌ای) و سقف آن نیز همان 3 هزار تومان (آزاد) باقی خواهد ماند.
کارشناسان می‌‌گویند که دولت سیزدهم سیاستی حمایتی درباره قیمت بنزین در دو سال 1401 و 1402 داشته است. محمود خاقانی، کارشناس انرژی با اشاره به ثبات قیمت بنزین در دولت سیزدهم به خبرآنلاین می‌‌گوید: «حتی فکر کردن به گرانی بنزین اشتباه است. با این رقم کنونی بهای بنزین، اقتصاد مردم تا حدودی برنامه‌ریزی شده است؛ از جمله کسانی که مسافرکشی میکنند یا از مسیر حمل و نقل نان در می‌آورند.»
تاریخچه تغییرات قیمتی بنزین
نخستین پمپ بنزین ایران سال ۱۳۰۶ در آبادان تأسیس شد. آن زمان قیمت هر لیتر بنزین ۵ ریال تعیین شد و به این ترتیب بنزین رسماً وارد سبد سوخت مصرفی ایرانی‌ها شد. ۳۷ سال بعد یعنی سوم آذر ۱۳۴۳ قیمت هر لیتر بنزین دو برابر و معادل ۱۰ ریال اعلام شد. این اولین تغییر قیمت بنزین در ایران بود که البته با اعتراضات مردمی، اعتصاب تاکسی‌ها و ورود ارتش به ماجرا همراه بود. اعتراضات تا 20 دی ماه 1343 ادامه داشت تا در نهایت بعد از ۵۰ روز مقامات وقت قیمت بنزین را به ۶ ریال کاهش دادند و تا ۱۳ سال بعد، یعنی ۱۳۵۶ قیمت بنزین در این نرخ ثابت ماند. روز نخست سال 1356 قیمت بنزین بار دیگر تغییر کرد. این بار 33 درصد افزایش یافت و به 8 ریال رسید. از آن پس روند افزایشی قیمت بنزین دوباره آغاز شد. ابتدای سال 1357 بود که 25 درصد دیگر قیمت افزایش یافت و به نرخ 10 ریال رسید. در خرداد 1359 درصد افزایش قیمت بنزین رکورد زد؛ نرخ هر لیتر بنزین 200 درصد رشد کرد و به 30 ریال رسید. این تغییر اگرچه قابل توجه بود اما اعتراضاتی در پی نداشت. بررسی ادامه این روند نشان میدهد که در سال‌های 1369، 1374 و 1376 نیز سه بار اصلاح قیمت رقم خورد. به ترتیب هر بار قیمت‌ها 67، 100 و 60 درصد بالا رفت که هر سه اصلاح قیمت بنزین را در دولت سازندگی از 30 ریال به 160 ریال رساند. در دولت اصلاحات اما رکورد دفعات تغییرات قیمت شکسته شد. هفت بار اصلاح صورت گرفت و در نهایت قیمت بنزین از 160 ریال سال 1376 به 800 ریال سال 1383 رسید. در دولت بهار نیز سه مرتبه اصلاح قیمت رقم خورد. خرداد سال 1386 قیمت‌ها با 25 درصد افزایش به هزار ریال رسید. تیرماه همان سال دوباره اصلاح قیمت انجام شد و با 300 درصد افزایش، بنزین لیتری 4 هزار ریال شد. در این مقطع نیز اعتراضات مردمی شکل گرفت. اما سه سال بعد نیز در جریان هدفمندسازی یارانه‌ها دوباره نرخ اصلاح شد و به 7 هزار ریال رسید که این بار 45 درصد قیمت‌ها بالا رفت. در نهایت در آن دولت قیمت بنزین از 800 ریال به 7 هزار ریال رسید. با شروع دولت تدبیر، دوباره بحث اصلاحات قیمت بنزین داغ شد. تا آنکه در خرداد 1386 قیمت بنزین به 10 هزار ریال رسید. اصلاحات در اوج ناباوری تا آبان ماه 1398 متوقف شد. چراکه در یک برهه قیمت بنزین در ایران با قیمت فوب خلیج فارس برابر شده بود و کارشناسان بارها به دولت تذکر دادند که اگر قرار است قیمت بنزین به 90 درصد فوب خلیج فارس برسد، اکنون بهترین فرصت است.
در ماده یک قانون هدفمندی یارانه‌ها که در سال 1388 به تصویب مجلس رسید، آمده بود: دولت مکلف است با رعایت این قانون قیمت حامل‌های انرژی را اصلاح کند: قیمت فروش داخلی بنزین، نفت گاز، نفت کوره، نفت سفید و گاز مایع و سایر مشتقات نفت، با لحاظ کیفیت حامل‌ها و با احتساب هزینه‌های مترتب (شامل حمل و نقل، توزیع، مالیات و عوارض قانونی) بتدریج تا پایان برنامه پنجساله پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران کمتر از 90 درصد قیمت تحویل روی کشتی (فوب) در خلیج‌فارس نباشد.
اما آبان ماه 1398 درحالی قیمت‌ها 200 درصد افزایش یافت که هیچ اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی در این زمینه انجام نشده بود و به تعبیری بی‌تدبیری موجب شکل‌گیری اعتراضات مردمی در جریان اصلاح قیمت‌ها شد. از آن زمان تاکنون قیمت بنزین در دو نرخ 1500 تومان و 3 هزار تومان ثابت مانده است و با توجه به آغاز جنگ امریکا علیه اقتصاد ایران از همان سال، دولت سیزدهم تصمیم گرفته است که سال آینده به منظور حمایت از معیشت مردم و همچنین آرامش جامعه تغییری در قیمت بنزین اعمال نکند. چراکه تورم انتظاری تغییر قیمت بنزین بیش از تورم مؤثر آن است.
فاصله قیمت بنزین در ایران و جهان
این ثبات قیمت بنزین در سال 1401 و 1402 درحالی است که طی یک سال اخیر در برخی کشورها از جمله امریکا قیمت هر لیتر بنزین به نرخی فراتر از 2 دلار هم رسید و حتی در همسایگی ایران، قیمت بنزین در ترکیه و افغانستان از مرز 1.5 دلار در هر لیتر عبور کرد. اما تصمیم دولت این بوده که در ایران همسو با تغییرات جهانی، نرخ عرضه داخلی بنزین تغییری نداشته باشد. حالا نیز که نرخ بنزین حتی در کشورهای همجوار و همین طور تولیدکننده انرژی از جمله روسیه به مراتب بالاتر از ایران است، دولت باز هم در نظر دارد که برای حمایت از معیشت خانوار سال آینده نیز تغییری در نرخ بنزین اعمال نکند.
نگاهی به قیمت بنزین میان همسایگان‌مان نشان میدهد به طور متوسط قیمت هر لیتر بنزین در هفته‌های اخیر بیش از ۸۰ سنت بوده است. حال آنکه این رقم در ایران حدود 8 سنت است. کارشناسان این فاصله را تحت عنوان «یارانه سیاه» سوخت یاد میکنند که هرچه بیشتر می‌‌شود به قاچاق سوخت شدت میدهد. اما اگرچه فاصله قیمت بنزین در ایران و کشورهای همجوار موجب افزایش قاچاق و عرضه خارج از شبکه شده اما دولت به دنبال راهکارهای غیرقیمتی برای مدیریت این شرایط است. این موضوع در مورد نفت گاز (گازوئیل) نیز صادق است. پیش‌بینی می‌‌شود که روزانه بیش از 10 میلیون لیتر بنزین و نفت گاز ایران به صورت غیرقانونی از مرزهای کشور خارج می‌‌شود که این مسأله تراز تولید و مصرف این دو سوخت مهم و استراتژیک را تحت تأثیر قرار داده است. اما از آنجایی که تعدیل قیمت‌ها و همسان‌سازی آن با نرخ‌های برون مرزی در دستور کار نیست؛ دولت راهکارهایی مانند توزیع سوخت بر اساس پیمایش هوشمند تردد ناوگان را در دستور کار دارد. به این ترتیب، پس از گذشت 60 سال از نخستین تغییر قیمتی بنزین، اگرچه سهم این سوخت در سبد هزینه‌ای خانوار کمتر از 2 درصد است و ایران یکی از سه کشور عرضه کننده بنزین ارزان در جهان است؛ اما قرار نیست در سال جاری و سال آتی قیمت فروش بنزین تغییری داشته باشد.
نظر شما
آخرین اخبار
