تحولات جدید در روابط تهران – ریاض

جیمز اسنل در هاآرتص نوشت: در حالی که بایدن به سمت بازگشت به توافق هسته‌ای با ایران یا همان برجام گام برمی دارد، پادشاهی مضطرب و منزوی سعودی با چشم اندازی تلخی روبه‌رو شده است. اکنون مذاکره با دشمن شماره یک ریاض یعنی ایران تنها راه نجات به نظر می‌رسد.

به گزارش انتخاب، در ادامه این مطلب آمده است: از انتشار گزارش‌هایی مبنی بر اینکه نمایندگانی از عربستان سعودی و ایران در بغداد بصورت مخفیانه در حال مذاکره بوده‌اند، نباید تعجب کرد. البته که برگزاری چنین دیداری به صورت رسمی از سوی دو طرف تکذیب شده است، اما همزمان بن سلمان از گفتگو با تهران و برقراری روابط خوب با همسایه شمالی خود استقبال کرده است.

در دوران بایدن، مذاکره هنجاری مهم و اساسی به نظر می رسد. دولت جدید آمریکا در حال ازسرگیری یا بازآفرینی توافق هسته‌ای یا همان برجام در دوران باراک اوباما با ایران است. دشمنان منطقه‌ای ایران معتقدند که بازگشت بایدن به توافق اجتناب ناپذیر است و این صدمه بزرگی به آنها خواهد زد، بنابراین نیاز می‌بینند که خود دست به کار شوند.

مذاکره حداقل از طرف سعودی‌ها از موضع ضعف است، کشوری که زمانی با ظهور ولیعهد محمد بن سلمان و اصلاحات پیشنهادی وی احساس قدرت می‌کرد اکنون دست پایین‌تر را دارد. کشورهای غربی در ابتدا امید زیادی به اصلاحات بن سلمان داشتند.

محمد بن سلمان دوست دونالد ترامپ بود اما وقتی دموکرات‌ها به قدرت رسیدند، شرایط به کلی تغییر کرد. برای آنها، دوستی دولت قبلی با ریاض موجب سو ظن به پادشاهی شده است. شرکت عربستان در جنگ یمن قابل چشم‌پوشی نیست و قتل جمال خاشفچی هم یک لکه ننگ و سیاه است که پاک نمی‌شود.

بایدن دیگر هیچ وقتی برای سرگرمی‌های سعودی مثل محاصره قطر و یا مخالفت سازش ناپذیر با ایران ندارد، پیش بینی می‌شود محاصره قطر نیز به زودی با فشار آمریکا به کلی ملغی شود.

نگرانی‌های سعودی عمیق‌تر از روابط ضعیف کنونی آن با بایدن است. سعودی‌ها احساس می‌کنند دیگر شانسی ندارند، پادشاهی سعودی که زمانی می‌توانست برای مقابله با توسعه طلبی ایران ائتلافی تشکیل دهد حالا خود را تا حد زیادی تنها می‌بیند.

در سوریه، ایران و روسیه به اسد کمک می‌کنند و اکنون بقای او قطعی شده است. در عین حال حملات منظم هوایی اسرائیل نیز مانعی بر سر راه ایران در سوریه نیست. سعودی‌ها از تلاش‌های اسرائیل برای خرابکاری در تاسیسات هسته‌ای ایران قدردانی می‌کنند، اما اعتقاد ندارند که این تلاش‌ها می‌تواند مسیرهای دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای را کاملاً متوقف کند، سعودی‌ها همچنین باور دارند که این اقدامات اسرائیلی‌ها تسلط ایران بر کشورهای همسایه را مهار نمی‌کند.

علی‌رغم تلاش‌های دولت ترامپ برای همراه کردن اسرائیل و کشورهای عربی جهت ایجاد توازن در برابر ایران، همکاری برای این منظور هنوز محدود است.

در یمن، سعودی‌ها معتقدند حوثی‌ها کاملا تحت نفوذ ایران هستند و این گروه عملا توسط ایران هدایت می‌شود، تهدیداتی که آنها متوجه خاک عربستان و اقتصاد آن می‌کنند سلاحی قدرتمند در دستان ایران است.

حوثی‌ها در حال پیشروی هستند. آنها قسمت عمده‌ای از یمن را در اختیار دارند و در حال انجام یک حمله علیه مارب هستند. کارزار حملات حوثی‌ها که عربستان سعی کرده آنها را متوقف کند، به یک تاکتیک موثر مبهم بین‌المللی تبدیل شده است. دولت به رسمیت شناخته شده بین‌المللی یمن به شدت در موضع ضعف است. هیچ کس در موقعیتی نیست که جلوی حوثی‌ها را بگیرد.

رهبران حوثی همچنین ادعای انجام چندین حمله با موشکهای بالستیک و هواپیماهای بدون سرنشین به عربستان سعودی را داشته‌اند. رسانه‌های دولتی ایران ویدئویی از آزمایش هواپیماهای بدون سرنشین انتحاری از همین نوع متعلق به حوثی‌ها را در روزهای اخیر منتشر کرده‌اند.

حوثی‌ها با این حملات بارها پایتخت عربستان ریاض را مورد حمله قرار داده و آسیب بزرگی به امنیت اقتصاد نفتی عربستان وارد کرده‌اند. حمله پهپادی و موشکی ترکیبی به دو سایت در سال 2019 به طور موقت نیمی از تولید نفت این کشور را متوقف کرد. ضربت حملات بعدی از آن زمان ادامه داشته است.

جنگ یمن سعودی‌ها را به شدت درگیر کرده است به طوری که رهبران پادشاهی مایلند امتیازات قابل توجهی برای امنیت قلمرو خود و خروج از یمن بدهند، به همین خاطر هم ماه گذشته، وزیر امور خارجه عربستان سعودی آتش بس یکجانبه در یمن را اعلام کرد.

با وجود فشار حداکثری در گذشته، اکنون مذاکره تنها راه نجات به نظر می‌رسد. سیاست گذاران سعودی ممکن است امیدوار باشند که مذاکره به معنای تسلیم کامل نباشد. ایران با ترکیه رقیب خود در سوریه و عراق به شرایطی خورده که ممکن است شبیه به اوضاع با عربستان باشد. ترکیه و ایران به خودی خود دوست یکدیگر نیستند. درگیری‌های منطقه‌ای بدون وقفه ادامه دارد، اما مدتی است که از تشدید آن تا حد زیادی جلوگیری شده است.

در مقابل، اوضاع برای پادشاهی سعودی غالباً ناخوشایند است. شکست در یمن و حملات مداوم از سوی سعودی‌ها به داخل کشور بخشی از این اوضاع ناخوشایند است. ائتلاف ضدایرانی که امیدوار بود مقابل تهران بیاستد، اکنون در آستانه فروپاشی است. در تمام این مدت، ایران خود را در لبنان، سوریه، عراق و یمن می‌بیند ضمن اینکه همچنان به توسعه طلبی‌های هسته‌ای خود هم ادامه می‌دهد.

رئیس جمهور مطلوب آمریکایی برای ریاض شکست خورده است و فرد دیگری جایگزین وی شده است که اقدامات سعودی‌ها برای وی قابل تحمل نیست. آمریکا به زودی از دید سعودی‌ها، معامله‌ای منفور با ایران را به هر قیمتی منعقد خواهد کرد. اکنون بهترین زمان برای هرگونه مذاکره‌ای است.

چرا ایران و عربستان ناگزیر به حل اختلافات هستند؟

همچنین یک دیپلمات پیشین کشورمان می‌گوید: ایران و عربستان با درک اینکه شرایط در عرصه جهانی تغییر کرده است، به این نتیجه رسیده‌اند که باید در راستای حفظ منافع و موقعیت خود در سطح منطقه و جهان، تغییراتی را در سیاست هایشان ایجاد کنند.

قاسم محبعلی، در گفت‌وگو با ایسنا در ارتباط با انجام مذاکرات بین ایران و عربستان در عراق و اظهارات اخیر ولیعهد سعودی مبنی بر اینکه خواهان روابط خوب با ایران هستیم، گفت: شرایط جهانی هم برای ایران و هم برای عربستان در حال تغییر است و با توجه به این تغییر باید سیاست‌ها نیز به روز شود و آن ها در راستای حفظ منافع و موقعیت خودشان در منطقه و جهان باید اقداماتی را انجام داده و تغییراتی به وجود آورند.

این کارشناس مسائل خاورمیانه با بیان اینکه عربستان متوجه شده که در آمریکا تغییراتی بوجود آمده و آمریکا نمی خواهد به مانند دروان ترامپ خود را در منطقه در عربستان خلاصه کند، تصریح کرد: جنگ در یمن هم به سرانجام روشنی نرسیده و هزینه های زیادی در این ارتباط صرف شده است و اینکه آمریکایی‌ها علاقه‌مند هستند که ترتیبات در خاورمیانه را به نحوی به پیش ببرند که نقش و حضور آنها در این منطقه کمتر نیاز باشد و آن ها به سمت توجهات اصلی خود و تهدیدات بزرگی مانند تهدیدات اقتصادی، سیاسی و ژئوپلیتیک چین و جاه طلبی های ژئوپلیتیک پوتین روسیه می روند و باید آن را کنترل کنند، بنابراین خاورمیانه برای آن ها دست و پاگیر شده و برای اینکه بتوانند به مسائل بزرگتر توجه کنند باید مشکلات در این منطقه را حل کنند. عربستان فهمیده که آمریکا نمی خواهد دیگر خود را در منطقه در عربستان خلاصه کند و به دنبال آن است که در خاورمیانه و کشورهایی چون عراق و افغانستان ثبات ایجاد شود.

محبعلی ادامه داد: ایران هم علاقه مند است که سیاست های خود را در خاورمیانه بازسازی کند و به نحوی حرکت کند که سیاست ها و اقداماتی که انجام می دهد سودش بیشتر از هزینه هایی باشد که پرداخت می کند چرا که ما بعضا در سیاست خارجی خود در این سال‌ها هزینه هایی را متحمل شده‌ایم که هیچ سودی به همراه نداشته است.

وی در پاسخ به این سوال که با توجه به این موضوع آیا این امید وجود دارد که ایران و عربستان هر چه زودتر بتوانند مسائل خود در منطقه را حل کنند، تصریح کرد: این امر مشکلی است چرا که مسائل در خاورمیانه پیچیده است. تاکنون راه حل های نظامی در خاورمیانه جواب نداده و تنها راهی که برای کشورهای منطقه باقی مانده است این است که دیپلماسی را سرلوحه اقدامات خود قرار دهند.

این دیپلمات پیشین کشورمان ادامه داد: درواقع الزامات منطقه ای و بین المللی باعث شده که دو کشور ایران و عربستان به این سمت بروند که سیاست های خود را تا حدودی به روز کنند چراکه سیاست خارجی در محیط بین الملل شکل می گیرد نه در یک محیط خلاء.