عقب نشینی ازماشه شکست خورده

هرچند که این اقدامات تا امضای «جو بایدن» بر فرمان اجرایی لغو کلیه تحریم‌های هسته‌ای ایران فاصله زیادی دارد اما دست‌کم نشان می‌دهد او هشدارها برای فرصت اندک جهت جبران مافات مخدوش شدن روند اجرای توافق هسته‌ای و عدم تحقق منافع اقتصادی ایران را جدی گرفته است. با این حال چنانچه این اقدامات و اعلام مواضع و انتشار بیانیه‌های متعدد، خروجی ملموسی برای منافع برجامی ایران نداشته باشد، نمی‌توان انتظار داشت که بزودی گره‌ای از کلاف سردرگم این توافق باز شود.

این در حالی است که پنجم اسفندماه، تهران در تلافی کم کاری شرکای برجامی اش یکی از مهم‌ترین تعهدات خود یعنی اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف خواهد کرد. اقدامی که اروپایی‌ها در نشست اخیر با وزیر خارجه امریکا به آن واکنش نشان داده‌اند و «رافائل گروسی»، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم امروز برای گفت‌و‌گوی بیشتر درباره آن به تهران سفر می‌کند.

اقدام در برابر اقدام

پنجشنبه‌ای که گذشت تحولات متعددی از سوی مقام‌های اروپایی و امریکایی پیرامون برجام رقم خورد. ابتدا وزرای خارجه آلمان، فرانسه و انگلیس در پاریس برای بررسی تصمیمات ایران مبنی بر کاهش تعهدات برجامی اش با هم دیدار کردند و با «آنتونی بلینکن» همتای امریکایی خود از طریق مجازی درباره ایران به گفت‌وگو نشستند. در خلال همین نشست «هایکو ماس»، وزیر خارجه آلمان اقدامات تلافی‌جویانه ایران مبنی بر کاهش تعهدات برجامی‌اش را بازی با آتش خواند و مدعی شد که این تحولات بازگشت امریکا به برجام را به خطر می‌اندازد. در همین حال «آنتونی بلینکن»، وزیر خارجه ایالات متحده هم از اعلام آمادگی امریکا برای گفت‌و‌گو با ایران در مورد بازگشت هر دو کشور به توافق برجام خبر داد و خاطرنشان کرد که این موضوع را به سه کشور اروپایی اعلام کرده است.

 وزرای خارجه سه کشور اروپایی و امریکا در پایان نشست خود با انتشار بیانیه‌ای مخالفت خود را با اقدامات تلافی‌جویانه ایران اعلام کردند و به ایران هشدار دادند گام‌های کاهش تعهدات برجامی از جمله لغو اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را به اجرا نگذارد. آنها همچنین هشدار دادند این اقدام تبعات وخیمی خواهد داشت.

قابل انتظار بود که ایران به این بیانیه واکنش جدی داشته باشد. از همین رو محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران بلافاصله در صفحه توئیتر خود نوشت:«تروئیکای اروپایی باید به جای سفسطه و تحمیل مسئولیت به ایران با پایبندی به تعهداتش خواستار پایان دادن به میراث ترامپ، تروریسم اقتصادی علیه ایران باشد». ظریف افزوده: «تدابیر جبرانی ما پاسخی‌ هستند به نقض‌های ایالات متحده و تروئیکای اروپایی. اگر از معلول هراسانید، علت را حذف کنید. ما اقدام را با اقدام پاسخ می‌دهیم». همزمان با این تحولات، حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران هم با آنگلا مرکل صدراعظم آلمان و «شارل میشل» رئیس شورای اروپا درباره برجام گفت‌و‌گو و رایزنی کرد.

شارل میشل هم بعد از گفت وگو با روحانی در توئیتر نوشت: «اتحادیه اروپا از اجرای کامل برجام حمایت می‌کند. حفظ فضایی برای دیپلماسی که اساسش را گام‌های مثبت تشکیل داده، در این مرحله حیاتی است.»

سه گام اولیه امریکا درباره ایران

همزمان با آغاز تحولات جدیدی پیرامون برجام و کمی بعد از نشست برجامی اروپا و امریکا «ند پرایس»، سخنگوی وزارت خارجه امریکا دعوت مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا را برای شرکت در جلسه گروه 1+5 جهت رسیدن به راه حلی دیپلماتیک پذیرفت. موضع «پرایس» پس از توئیت «انریکه مورا»، مدیر سیاسی اتحادیه اروپا بعد از پیشنهاد برگزاری ملاقات غیررسمی بین ایران و امریکا با میانجیگری 3 کشور اروپایی مطرح شد. یک مقام وزارت خارجه امریکا این پیشنهاد را فقط یک گام اولیه برای اثبات این امر دانسته که امریکا آماده شرکت در جلسه‌ای است که توسط اتحادیه اروپا تشکیل می‌شود. او افزوده:«ما می‌دانیم که این عمل فی‌نفسه یک پیشرفت محسوب نمی‌شود. حتی اولین جلسه ممکن است یک پیشرفت هم به حساب نیاید. اما این یک قدم است. تا زمانی که ننشینیم و با ایران صحبت نکنیم، هیچ اتفاقی نمی‌افتد».

این دعوت و پذیرش یکطرفه باعث واکنش فوری ایران شد تا سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران در توئیتی بگوید:«خیلی وقت است ۱+۵ وجود ندارد». خطیب‌زاده با یادآوری اینکه به‌دلیل خروج امریکا از برجام، ١+۵ وجود ندارد و اکنون تنها ایران و ١+۴ است، افزود: «به یاد بیاورید، ترامپ اتاق برجام را ترک و تلاش کرد آن را منفجر کند. حرکات نمادین خوب است. اما برای احیای ١+۵، امریکا باید عمل کند: تحریم‌ها را بردارد. ما نیز پاسخ خواهیم داد. این ترتیب کلیدی است: تعهد، اقدام، جلسه.» پیشتر وزیر خارجه ایران پیشنهاد داده بود امریکا با هماهنگی «جوزپ بورل»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به تعهدات برجامی خود بازگردد و حالا مقامات وزارت خارجه امریکا در واکنش به پیشنهاد یک مقام اروپایی اعلام کردند آماده حضور در نشست کمیسیون مشترک برجام هستند. این در حالی است که شرط ایران برای حضور امریکا در گروه 1+5 لغو کلیه تحریم‌های هسته‌ای بود که تاکنون محقق نشده است.

با وجود این«پیتر استانو»، سخنگوی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در واکنش به سیگنال‌های برجامی کاخ سفید گفت: زمان دیپلماسی فرا رسیده است و اقدامات امریکا فضا و شرایطی را ایجاد کرده تا تلاش های دیپلماتیکی که در چند هفته اخیر درباره برجام در جریان بوده تسریع شود. او تأکید کرد که جوزپ بورل به عنوان هماهنگ کننده برجام بشدت تلاش می‌کند تا این توافق را به ریل اصلی بازگرداند. این مسأله به گفته او شامل برگرداندن ایران به اجرای کامل تعهداتش ذیل برجام و پیوستن دوباره امریکا به این توافق استقبال می‌شود.

در همین چارچوب قرار است، وزیران خارجه اروپا و امریکا دوشنبه و بعد از دیدارهای رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تهران، درباره آخرین تحولات بین‌المللی از جمله ایران و برجام گفت‌وگو کنند.نشست پیش‌رو به ریاست «جوزپ بورل» برگزار می‌شود و آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه امریکا هم به صورت ویدئو کنفرانس شرکت خواهد کرد.

انصراف امریکا از مکانیسم ماشه

همزمان «ریچارد میلز»، نماینده موقت امریکا در سازمان ملل متحد هم در نامه‌ای به شورای امنیت اطلاع داد که درخواست دولت سابق امریکا مبنی بر بازگشت کلیه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را لغو می‌کند. پیشتر دولت ترامپ در ماه مه ۲۰۱۸ اعلام کرده بود که روند ۳۰ روزه در شورای امنیت به منظور بازگرداندن همه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران یا «مکانیزم ماشه» را کلید زده است. 13 کشور از 15 عضو شورای امنیت هم این اعلان را باطل دانستند و تأکید کردند امریکا حق استفاده از مکانیزمی را که خود ۲۰۱۵ از آن خارج شده ندارد. بلافاصله بعد از لغو این تصمیم دولت ترامپ، دولت «بایدن» اعلام کرد که قصد دارد محدودیت‌های اعمال شده بر سفر دیپلمات‌های ایرانی از سوی دولت پیشین این کشور را لغو کند. محدودیتی که در دولت ترامپ اعمال شد تحرک دیپلمات‌های ایرانی را محدود به مقر هیأت ایران در نیویورک و مقر سازمان ملل می‌کرد.

پس گرفتن درخواست امریکا برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران با این واکنش ظریف در توئیتر رو‌به‌رو شد که «امریکا تأیید کرد که ادعاهای پمپئو درباره قطعنامه 2231 هیچ مبنای قانونی ندارد. ما با این موافقیم».

وزیر خارجه ایران در ادامه تأکید کرد: «امریکا باید در پایبندی به قطعنامه ۲۲۳۱، تمام تحریم‌هایی را که توسط ترامپ احیا و بازاعمال شده بود بی‌قید و شرط و به‌صورت مؤثر بردارد». ظریف در پایان نوشت: «بعد از آن، ما فوراً تمام اقدامات اصلاحی (کاهش تعهدات) را به عقب برمی‌گردانیم».

استقبال روسیه از عقب نشینی امریکا

علاوه بر ایران، «دیمیتری پسکوف»، سخنگوی ریاست‌جمهوری روسیه هم از تصمیم امریکا برای عقب‌نشینی از مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران استقبال کرد. به‌گزارش شبکه «ریانووستی»، پسکوف طی نشست خبری گفت: «تصمیم واشنگتن برای اصرار نکردن روی اعمال تحریم‌ها بر ایران، نشانه خوبی است. فشار تحریم‌ها، مانع اجرای توافق هسته‌ای ایران بود». او با بیان اینکه تحریم‌ها وضعیت برجام را در بن‌بست بسیار دشواری قرار داده است، تأکید کرد اکنون احیای برجام است که اهمیت دارد. سخنگوی کرملین با ابراز تأسف از تصمیم دولت پیشین امریکا برای خروج از توافق هسته‌ای ایران، یادآور شد که روسیه همچنان از حامیان برجام است و امیدوار است که این توافق احیا شود. در همین حال «سرگئی ریابکوف»، معاون وزیر امور خارجه روسیه هم ابراز امیدواری کرد که قبل از فرارسیدن ضرب‌الاجل ۲۱ فوریه (سوم اسفندماه) ایران برای پایان پایبندی به پروتکل الحاقی، مصالحه‌ای در خصوص برجام حاصل شود.

«هوا چونیینگ»، سخنگوی وزارت خارجه چین نیز در کنفرانسی خبری درخصوص گزارش‌های منتشر شده در خصوص مسأله هسته‌ای ایران، عنوان کرد که از نظر پکن بازگشت ایالات متحده به برجام تنها راه خروج درست از بن‌بست هسته‌ای ایران محسوب می‌شود. وی با اشاره به اینکه برجام در وضعیت حیاتی قرار دارد، از دیگر کشورها خواست تا به‌منظور اعمال اجماعی که در نشست ماه دسامبر وزرای خارجه حاصل شد همکاری و برای بازگرداندن بدون‌ شرط امریکا به برجام و همچنین برداشتن تحریم‌های اعمالی علیه ایران تلاش کنند. «هوا چونیینگ» در عین حال توصیه کرد که تمامی طرفین با حفظ خونسردی و خویشتنداری، ازهرگونه اقدام که موجب تشدید تنش‌ها می‌شود خودداری کنند و جایی برای تلاش‌های دیپلماتیک باقی بگذارند.

بــــرش

رایزنی های مهم «رافائل گروسی» در تهران

تحولات پیرامون توافق هسته‌ای در حالی این روزها شتاب گرفته است که ایران هشدار داده چنانچه طرف‌های مقابل، تعهدات برجامی خود را تا هفته اول اسفند اجرا نکنند، اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی متوقف می‌شود. این پروتکل‌ بندی است که به نظام پادمان‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ضمیمه شده و اجازه قانونی را برای بازرسی‌های گسترده‌تر و سرزده از کشورهای عضو پیمان عدم اشاعه (NPT) فراهم می‌کند. کشورهای عضو آژانس باید این پروتکل را به‌عنوان «ضمیمه توافق جامع پادمان» بپذیرند. ایران در چارچوب برجام به طور داوطلبانه پذیرفت که آن را اجرا کند اما با گذر دو سال از خروج امریکا از برجام و در حالی که هیچ یک از خواسته‌های اقتصادی تهران مبنی بر لغو تحریم‌های هسته‌ای و فراهم شدن امکان فروش نفت و تسهیل مراودات بانکی محقق نشده است، در راستای اجرای قانون مصوب مجلس شورای اسلامی که در آذرماه تصویب شد، مکلف شده بعد از ازسرگیری غنی‌سازی 20درصد در فردو، اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف کند. اقدامی که موجب افزایش نگرانی طرف‌های برجام شده است. در پی همین نگرانی است که «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به درخواست خودش و به گفته «کاظم غریب آبادی» نماینده دائم ایران در آژانس برای گفت‌وگوی فنی با سازمان انرژی اتمی درباره اجرای قانون اقدام راهبردی سوم اسفندماه به تهران می‌آید.

 بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی مهم‌ترین محورهای گفت‌وگوهای مدیرکل آژانس در تهران را حول موضوعات فنی و ترتیبات اجرایی توقف نظارت‌های فراتر از پادمان و پروتکل الحاقی و اقدامات داوطلبانه فراپادمانی و نحوه ادامه همکاری‌های دو طرف اعلام کرده است. به گزارش ایرنا کمالوندی با اعلام اینکه مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به منظور انجام گفت‌وگوهای فنی با سازمان انرژی اتمی ایران در رأس هیأتی وارد تهران می‌شود، با تأکید بر اینکه در راستای اجرای قانون اقدام راهبردی، سازمان انرژی اتمی ایران اقدامات متعددی را در برنامه کار خود قرار داده است، تصریح کرد: «از جمله این اقدامات توقف نظارت‌های فراپادمانی دو ماه پس از لازم‌الاجرا شدن قانون در صورت عدم اجرای تعهدات طرف‌های مقابل در برجام است که موعد آن پنجم اسفند ماه (بیست و سوم فوریه) است. به‌منظور اجرای این بخش از قانون در وهله نخست نامه‌ای در تاریخ بیست و هفتم بهمن ماه تسلیم آژانس شد.»

کمالوندی ادامه داد: «گفت‌وگوهای فنی پیش از پایان مهلت دوماهه قانون به منظور پیش‌بینی و هماهنگی بهینه با آژانس برای کاهش نظارت‌ها تا سطح پادمان انجام می‌شود.» کاظم غریب آبادی سفیر ایران در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین چند روز پیش در نامه‌ای به آژانس اعلام کرده بود که ایران در پنجم اسفندماه قرار است اقداماتی از جمله اجرای مفاد پروتکل الحاقی، کد ۳.۱ اصلاحی ترتیبات فرعی موافقتنامه پادمان (برای اظهار زودهنگام تأسیسات هسته‌ای به آژانس)، استفاده از فناوری‌های مدرن و حضور درازمدت آژانس در ایران، اقدامات شفاف‌ساز در رابطه با کیک زرد، اقدامات شفاف ساز در رابطه با غنی‌سازی، دسترسی‌ها پیرو مفاد برجام، نظارت و راستی‌آزمایی اجرای اقدامات داوطلبانه و اقدامات شفاف‌ساز در رابطه با ساخت قطعات سانتریفیوژ را متوقف کند. به‌نظر می‌رسد که حضور «گروسی» در تهران برای رایرنی درباره ابعاد این اقدامات و چه بسا تلاش برای متقاعد کردن تهران جهت یافتن راه میانه جهت ممانعت از توقف تام و تمام اجرای این پروتکل نظارتی باشد.