تهران دیگر قابلیت خودپالایندگی ندارد!

کهرم کارشناس محیط زیست: موقعیت جغرافیایی تهران مثل لس آنجلس است که توسط کوه‌های بلند احاطه شده است. اگر در این شهر تالاب یا رودخانه وجود داشت و این مسیر غالب بادها حفظ شده بود پالایندگی تهران بسیار بیشتر می‌بود

آفتاب یزد _ یگانه شوق‌الشعرا: هوای تهران دیروز برای پنجمین روز متوالی آلوده اعلام شد و در شرایط قرمز و ناسالم برای همه گروه‌ها قرار گرفت. مشکل آلودگی هوا در کلانشهرهایی مانند تهران، اصفهان و سایر شهرهای بزرگ و صنعتی همانند بسیاری از مشکلات دیگر به صحنه نمایشی بدل گشته است که مسئولین هم‌پای مردم به تماشای آن می‌نشینند. بر اساس آمارهای رسمی، تهران در سال جاری فقط ۱۵ روز هوای پاک داشته است. خود پالایندگی یک فرآیند طبیعی تصفیه و بازسازی به عنوان توانایی یک زیست بوم برای خلاص شدن از آلاینده‌ها است. اما هر زیست بومی ظرفیت محدود و مشخصی برای پالایش آلودگی‌های خود دارد. در این گزارش با توجه به وضعیت شهر تهران از نظر جغرافیایی، حجم بالای ساختمان‌های مرتفع و ازدحام جمعیت متراکم در گفتگو با کارشناسان محیط زیست بررسی می‌کنیم این شهر چقدر قابلیت خودپالایندگی دارد و چه عواملی در این توانایی تاثیرگذارند

> خاموشی بهتر است

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست دیروز گفت: « از نظر من بهتر است که روزی دو ساعت خاموشی داشته باشیم اما از سوخت مازوت استفاده نکنیم.» به گزارش ایسنا، عیسی کلانتری ضمن اشاره به آلودگی هوا در کلانشهرهای کشور اظهار کرد: « درحال‌ حاضر علت اصلی آلودگی هوا، افزایش غلظت ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون است که عامل اصلی آن استفاده از سوخت‌های فسیلی به‌ویژه گازوییل در خودروهای دیزلی و مازوت در صنایع سنگین و نیروگاه‌ها است.» وی در ادامه با بیان اینکه ما درحال‌ حاضر محدودیت‌هایی در زمینه عرضه گاز در کشور داریم، تصریح کرد: « طی امسال مصرف گاز در بخش خانگی ۱۵ درصد نسبت به سال گذشته افزایش یافته است. علت این موضوع می‌تواند شیوع ویروس کرونا باشد چراکه بر اساس توصیه‌های بهداشتی در ادارات، مراکز تجاری و منازل در و پنجره‌ها برای تهویه هوا تاحدودی باز است و این سبب می‌شود گرمای هوا با سرمای بیرون تبادل شود.» به گفته رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با افزایش مصرف گاز در کشور، نیروگاه‌ها و کارخانه‌هایی مثل سیمان باکمبود انرژی روبه‌رو شده‌اند و از این‌رو ناچار هستند که مازوت و یا گازوییل مصرف کنند. کلانتری با اشاره به اینکه قرار شده است نیروگاه‌هایی که در حاشیه کلانشهرهای کشور هستند تا حد امکان از سوخت مازوت استفاده نکنند، گفت: « درحال‌ حاضر نیروگاه‌های حاشیه تهران نباید از سوخت مازوت استفاده کنند و استفاده هم نمی‌کنند اما منابع آلاینده دیگری ازجمله کامیون‌های فرسوده و قدیمی وجود دارند که به‌ دلایل مختلفی نتوانستیم آن‌ها را نوسازی کنیم.» معاون رئیس جمهوری در ادامه ضمن بیان اینکه کامیون‌ها و اتوبوس‌های فرسوده یکی از عوامل آلودگی هوا هستند که پلیس باید از تردد آن‌ها جلوگیری کند، اظهار کرد: « ما تمامی ضوابط هوای پاک را به دستگاه‌های مختلف کشور اعلام کرده‌ایم. درحال‌ حاضر

بیش از ۵۰ درصد اتوبوس‌های درون شهری تهران مستهلک و به‌شدت آلاینده هستند. نتیجه تمامی این‌ها آلودگی هوا در زمان پایداری جو است.» وی ادامه داد: « از سویی وزیر نفت اعلام کرده است که باتوجه به افزایش مصرف گاز در کشور مجبور است که برای تولید ۵۰۰۰ مگاوات برق در کشور از مازوت استفاده کند. این مقدار ۹ درصد برق مصرفی کشور است. از نظر من بهتر است که روزی دو ساعت خاموشی داشته باشیم اما از مازوت استفاده نکنیم. ما در زمان جنگ هم روزی ۷ تا ۸ ساعت با خاموشی مواجه بودیم.» کلانتری ضمن اشاره به تاثیر آلودگی هوا روی ویروس کرونا اظهار کرد:

« هر یک واحد افزایش ذرات معلق، ۱.۵ درصد تلفات بیماران کرونایی را افزایش می‌دهد.»

>بی‌توجهی به موضوع خود پالایندگی

در این خصوص حمیدرضا شکوهی کارشناس انرژی به آفتاب یزد گفت: « برای فهم تاثیر میزان آلودگی هوا در کلان شهرها باید موقعیت فیزیکی شهر، جمعیت و... را مورد سنجش قرار بدهیم. این عوامل باعث می‌شود که ما بدانیم کلان شهرها چه میزان خود پالایندگی دارند. موضوعی که متاسفانه اصلا مورد توجه قرار نمی‌گیرد. طرح‌هایی که در خصوص آلودگی هوا داده می‌شوند همه تنها بخشی از این مشکل را می‌توانند حل کنند و یک نگاه جامع وجود ندارد. بررسی ظرفیت خود پالایندگی شهر تهران نیازمند پژوهش‌های گسترده است. یک زمانی در کشور بحث بنزین‌ها بود بعد از اینکه مشکل بنزین‌های پتروشیمی حل شد بحث آلودگی بنزین‌ها پیش آمد که بنزین‌های ما استاندارد نیستند وکیفیت یورو 4

ندارند. این مشکل حل شده و الان بنزینی که در کلان شهرها

از جمله تهران عرضه می‌شود دارای استاندارد یورو 4 است. سازمان استاندارد تمام بنزین‌ها را مورد سنجش قرار داده است و این مشکل را حل کرده است. اما همچنان مشکل آلودگی هوا حل نشده است. الان دیگر بحث بنزین مطرح نیست و بحث‌های متعدد زیادی مانند مازوت مطرح شده است. می‌گویند که در نیروگاه‌های استان تهران از سوخت مازوت استفاده نمی‌شود. ما حتی اگر بگوییم این حرف را قبول نداریم و در نیروگاه‌های تهران از این سوخت استفاده می‌شود زمانی که شاخص‌های آلودگی هوا را بررسی می‌کنیم متوجه می‌شویم بیشترین شاخص آلودگی هوا در تهران ذرات معلق است اما کم‌ترین شاخص مربوط به گوگرد است درحالی که مازوت تولید‌کننده آلاینده گوگرد است. حتی اگر نیروگاه‌های تهران هم از مازوت استفاده کنند باز با بررسی نمودارهای کنترل کیفیت آلودگی هوا متوجه می‌شویم گوگرد کمترین سهم را در آلودگی هوا دارد پس نمی‌تواند آلودگی هوا ناشی از مازوت باشد.»

وی ادامه داد: « به نظر می‌رسد مجموعه‌ای از عوامل باعث شده است که هوای تهران آلوده باشد. این عوامل می‌تواند نوع احتراق خودروها باشد زیرا خودرو‌های داخلی ما کیفیت پایینی دارند و ناوگان حمل و نقل عمومی ما ناوگان ناقصی است. از طرف دیگر ما نمی‌توانیم بگوییم گاز هم میزان آلایندگی‌اش کم است و تاثیری در آلودگی هوا ندارد. با بررسی خود پالایندگی هوای تهران متوجه می‌شویم که شاید اصلا تهران ظرفیت این حد از جمعیت در طول روز را نداشته باشد. زیرا جمعیت بالا باعث افزایش مصرف گاز، مصرف بنزین و مصرف سوخت در نیروگاه‌ها و صنایع می‌شود. بیشتر این نیروگاه‌ها در سمت غرب تهران متمرکز شده‌اند و می‌دانیم که وزش باد در استان تهران از سمت غرب به شرق است.»

شکوهی تصریح کرد: « مشکل اساسی ما این است که مدیریت واحدی برای رفع آلودگی هوای تهران وجود ندارد. بسیاری از خودروسازها فیلتر دوده را به دلیل تحریم‌ها حذف کرده‌اند. تنها بحث بنزین نیست، حتی بنزین استاندارد بدون فیلتر دوده باعث آلودگی می‌شود. بنابراین عوامل متعددی دست به دست هم داده‌اند تا هوای تهران اینگونه آلوده شود. به دلیل عدم وجود مدیریت واحد درباره آلودگی هوا هیچ‌گاه نه اطلاعات دقیقی درباره خود پالایندگی هوا پیدا می‌کنیم و نه می‌توانیم در این راستا برنامه ریزی کنیم. این شهر قابلیت خود پالایندگی را دارد اما میزان آن بسیار مهم است. روزانه بسیاری از خودروها از اطراف تهران سرازیر می‌شوند به داخل تهران و جمعیت در طول روز حتی 1 و نیم برابر می‌شود. مهم است مشخص شود که ظرفیت پالایندگی این شهر برای چه میزان جمعیت و مصرف سوخت‌های مختلف و... جواب‌گو است؟ باید با سنجش ظرفیت خود پالایندگی این شهر و توجه به این ظرفیت مشکلات سنجیده و حل شوند. مصرف گاز اگر از حد خود بالاتر باشد باعث افزایش آلایندگی می‌شود و همچنین باعث کمبود گاز در نیروگاه‌ها و استفاده از سوخت‌های دیگر می‌شود. اما باید بدانیم که نیروگاه‌های ما کیفیت خوبی ندارند، راندمان آن‌ها بسیار پایین است و اکثر آن‌ها دارای راندمان زیر 30 درصد هستند. برای

صرفه جویی در مصرف گاز نباید تنها مردم را مورد خطاب قرار دهیم باید از وزارت نیرو بپرسیم چرا راندمان نیروگاه اینقدر پایین است. ما نیازمند یک ساختار واحد برای حل این مشکلات هستیم. »

> ورشکستگی و فروپاشی اکولوژیکی

درادامه محمد درویش کارشناس محیط زیست درباره این ظرفیت به آفتاب یزد گفت: «طبق بررسی اکولوژیست‌ها وضعیت زیستی تهران بین 2 و نیم تا 3 میلیون نفر بوده است یعنی اگر حداکثر جمعیت این شهر 3 میلیون نفر بود این شهر می‌توانست تاب‌آور باشد و توان خود احیایی خود را حفظ بکند. تهران دارای ویژگی‌هایی است که می‌تواند سبب خود پالایندگی و تاب‌آوری آن شود، مثل رود دره‌هایی که از دامنه‌های جنوبی توچال و البرز به سمت دشت حرکت می‌کنند و تا دریاچه نمک قم ادامه دارند. متاسفانه با ساخت و سازهای انجام گرفته این رود دره‌ها مسدود شده است و از آن رودخانه‌ها جوی‌های متعفن به جا مانده است. مزیت دیگر تهران بادهای غربی به شرقی بود که متاسفانه به دلیل برج سازی‌های بی‌رویه در منطقه 22 تهران عملا این مزیت را

از دست داده است. علاوه بر این‌ها مطابق بررسی‌های انجام گرفته

توسط ما متوجه شدیم از جایی که دریاچه استادیوم آزادی وجود دارد تا وردآورد در طول یک دهه اخیر بین 7 تا 17 متر سطح آب زیرزمینی پایین رفته است. مطابق گزارش سازمان زمین شناسی میزان نشست زمین در جنوب غربی تهران به 36 سانتی متر در سال رسیده است. این عدد 90 برابر چیزی است که در اتحادیه اروپا به عنوان شرایط بحرانی نام‌ برده می‌شود. این‌ها نشان‌دهنده این است که تهران با ورشکستگی اکولوژیکی بسیار شدید و نگران کننده‌ای رو به رو شده است و روندی که پیش گرفته می‌تواند تهران را به وضعیت فروپاشی برساند. »

> خود پالایندگی از بین رفته

در آخر اسماعیل کهرم کارشناس محیط زیست به آفتاب یزد گفت: « تهران دارای ظرفیت خود پالایندگی بوده اما توسط فعالیت‌های انسانی از بین رفته است. باد غالب تهران در مسیر جنوب غربی وشمال شرقی است، ما این مسیر را باز نگذاشته‌ایم. باد غالب همیشه در حال حرکت در این مسیر است اما به وسیله برج‌های بسیار بلند جلوی این بادها گرفته شده است. موقعیت جغرافیایی تهران مثل لس آنجلس است که توسط کوه‌های بلند احاطه شده است. اگر در این شهر تالاب یا رودخانه وجود داشت و این مسیر غالب بادها حفظ شده بود پالایندگی تهران بسیار بیشتر می‌بود. امسال به خاطر سوخت مازوت مقدار زیادی خسارت به هوا وارد شده است که آلودگی آن از

ذغال سنگ هم بیشتر است. میزان دی اکسید کربن در بسیاری از شهرها تا صد در صد سنجیده شده است. همچنین باغ‌ها از بین رفته‌اند و 30 درصد از صنایع کشور در تهران و اطراف آن وجود دارد. همه این عوامل باعث آلودگی هوا شده و قابلیت خود پالایندگی از بین رفته

است.»

نقض روزانه حقوق شهروندی

ماجرای آلودگی هوای تهران و کلانشهرها به ویژه در فصل زمستان و با بروز پدیده اینورژن یا وارونگی هوا قصه تازه ای نیست. سالهاست هوای آلوده پایتخت و دیگر شهرهای بزرگ خسارات جانی و اقتصادی کلانی را به کشور و به شهروندان وارد می کند؛ به گونه ای که طبق برآوردها آلودگی هوا سالانه بر بیش از ۳۳ هزار مرگ در کشور تاثیر می‌گذارد، در حالی که تصادفات جاده‌ای حدود ۱۶ هزار نفر تلفات دارد. طبق گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۱۸ تعداد فوتی‌های منتسب به آلودگی هوا در ایران سالانه ۱۲ هزار نفر برآورد می‌شود که 4 هزار نفر از این تعداد مربوط به تهران است. بر این اساس در سال ۲۰۱۸ خسارات ناشی از آلودگی هوا در تهران سالانه دو میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار برآورد شده بود، یعنی روزانه ۷ میلیون دلار. این در حالی است که برخورداری از هوای پاک یکی از بدیهی ترین حقوق شهروندی و انسانی است و قوانین متعددی برای داشتن هوای پاک از سوی دولت و مجلس تدوین و تقنین شده است. قانون هوای پاک مصوب سال 1396 آخرین نسخه از قوانین مرتبط با پیشگیری از آلودگی هوا و برخورد با آلوده کنندگان آن است. اما این قانون به رغم مشخص کردن وظایف دستگاه ها، راهکارها و حتی جریمه هایش به درستی اجرایی نشده تا بلکه بر زخم کهنه آلودگی هوا مرهمی باشد. این بار اما رییس دستگاه قضا وارد موضوع مطالبه اجرای قانون هوای پاک شده است. آیت الله سید ابراهیم رئیسی با تاکید بر اینکه هوای پاک و محیط زیست از حقوق عامه است به دادستان کل کشور تاکید کرد موضوع را از طریق معاونت حقوق عامه پیگیری کند. اما ببینیم ماجرای اجرایی نشدن قانون هوای پاک چیست و از این بی قانونی باید به کدام محکمه پناه برد؟

این روزها و با عبور وضعیت هوای تهران و کلانشهرها از وضعیت قرمز در کنار بحران پاندمی کرونا و تشدید این بحران با آلودگی هوا، بیشتر از هر زمانی جای خالی اجرای قانون هوای پاک احساس می شود. قانونی که طی سالهای گذشته چندین بار تغییر کرد و به روز رسانی شد اما این قانون هم مانند بسیاری از قوانین دیگر کشورمان اجرایی نشده و همین جا ماندن از اجرا موجب شده تا در این روزهای کرونایی بیش از هر زمان دیگری با چالش آلودگی هوا مواجه باشیم. انطور که عباس شاهسونی رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت می گوید، آلودگی هوا چهارمین علت مرگ در دنیا محسوب می شود و بعد از فشار خون بالا، مصرف دخانیات و سوءتغذیه، آلودگی هوا چهارمین علت مرگ و میر است و دومین علت مرگ ناشی از بیماری های

غیر واگیر بعد از مصرف دخانیات قرار دارد. آلودگی هوا می تواند بر روی سکته قلبی، سکته مغزی، سرطان ریه، دیابت و.... موثر باشد.

آلودگی هوا ریه ها و سیستم تنفسی را درگیر و با کاهش ایمنی افراد آنها را مستعد ابتلا به کرونا می کند و از سوی دیگر ذرات معلق در هوا می توانند یک نوع مسیر انتقال برای کرونا باشد. بنابراین آلودگی هوا تا ۱۵ درصد منجر به افزایش موارد ابتلا و مرگ به علت کرونا می شود. در چنین شرایطی اگر قانون هوای پاک اجرایی می شد، نه نگران مرگهای ناگهانی ناشی از آلودگی هوا بودیم و نه نگران تشدید بحران کرونا با آلودگی هوا.

>دستور رییس قوه قضاییه

چند روز پیش بود که حجت‌الاسلام درویشیان رئیس سازمان بازرسی کل کشور در جلسه شورای عالی قوه قضائیه با تاکید بر اینکه قانون هوای پاک مصوب سال ۹۶، وظایف وزارتخانه‌ها و دستگاه‌ها را در این زمینه مشخص کرده افزود:" ما ۱۵ علت موثر در این زمینه را بررسی و ترک فعل مسئولان مربوطه در انجام قانون را احصاء و به مجلس اعلام کردیم."

سید ابراهیم رئیسی رییس قوه قضاییه هم در واکنش به گزارش رئیس سازمان بازرسی و گزارش دادستان کل کشور در این زمینه هوای پاک و محیط زیست سالم را از حقوق عامه دانست و افزود:"آلودگی هوا از معضلاتی است که کشورمان هر چند وقت یک بار در یک استان یا به صورت سراسری درگیر آن می‌شود. قانون هوای پاک وظایفی را برای مسئولان و دستگاه‌های مختلف مشخص کرده و معلوم می‌شود وقتی با این معضل مواجه می‌شویم مسئولی کم کاری و ترک فعل کرده است که نباید نسبت به این موضوع ملاحظه کرد، چون مردم ضرر می‌کنند."

رئیسی با تاکید بر اینکه نباید در برابر نقض حقوق عامه سکوت کرد و اجازه داد مردم به خاطر ترک فعل برخی مسئولان و عدم اجرای قانون آسیب ببینند، به دادستان کل کشور تاکید کرد موضوع را از طریق معاونت حقوق عامه پیگیری کند.