مولا علی (ع) در حکمت ۲۱ و ۱۱۸ نهجالبلاغه میفرمایند: « برای هر کسی در زندگی، فرصتهایی پیش میآید که گاه در اثر جهل و عدم آگاهی، بیتوجه از کنار آن گذر میکند. فرصتها چون ابر بهاری در گذرند.
دکتر نوید هاشمی طبا
عضو هیئت علمی رسمی دانشگاه
مولا
علی (ع) در حکمت ۲۱ و ۱۱۸ نهجالبلاغه میفرمایند: « برای هر کسی در
زندگی، فرصتهایی پیش میآید که گاه در اثر جهل و عدم آگاهی، بیتوجه از
کنار آن گذر میکند. فرصتها چون ابر بهاری در گذرند. سختترین اندوه ها، غم
از دست دادن فرصت هاست. » با تاسی به این کلام تابناک و نظری به شرایط
حاضر، نوشتار پیش رو به هم میهنان عزیز تقدیم و به تاریخ سپرده میشود.
باری،
ریشه داشتن و ریشه دواندن برای درختهای مثمر و سایه انداز و چشم نواز،
مطلوب و مقصود است. کژیها ، ضد ارزشها و مشکلات اما، هنگامی که ریشه
میدوانند، ماندگار میشوند. این ماندگاری و مانایی هرگز نه پسندیده و نه
پذیرفته است و نباید باعث "طبیعی” تلقی کردن آنها و "پذیرفتن” آنها شود.
با
این توصیف، نگرش خطرناک، گوژ و ناصحیح " کنار آمدن با ریشه دواندهها ” از
سوی هرشخص و گروهی باشد، باید اصلاح شود. تورم، فساد، گرانی، تبعیض و
خرافات اگر مقطعی باشند نامطلوب و نگرانکنندهاند و اگر ریشه بدوانند،
فاجعههایی دردناک خواهند بود که نسلها از پس نسل ها، باید درگیر آنها
باشند. برای برخورد با فجایع اما، "طرح پیشامد” (contingency plan) و
"ارادهای پولادین” لازم است.
نگارنده در دو مقاله مرتبط و مکمل "ای
که دستت میرسد کاری بکن ” و " تصمیم عاجل برای ۲۰ میلیون هموطن ” به
ترتیب، در آخرین ماه سال گذشته و اولین ماه سال جاری، در همین جریده، نکاتی
را عرضه داشت که گذر زمان، بر مطالب ارائه شده صحهگذارد. مقاله اول زمانی
انتشار یافت که تعداد مبتلایان به بیماری ۳۰۰۰ نفر و تعداد عزیزان
سفرکرده، ۱۰۷ نفر بود. اما این تعداد هنگام انتشار مقاله دوم، به ترتیب به
۶۲ هزار نفر بیمار قطعی و بالغ بر ۴۰۰۰ درگذشته افزایش یافت. اکنون نیز،
هنگام تنظیم این مقاله، تعداد مبتلایان از ۲۲۵ هزارنفر فراتر رفته و تعداد
جانباختگان مطابق آمارهای رسمی، به ۱۰۶۷۰ نفر، بالغ
گردیده است.
صاحب
این قلم، در هردو یادداشت منتشرشده، تاکید موکد داشت که برای موفق شدن
طرحها، برنامهها و مدل ها، "اراده پولادین” و اتخاذ و پیادهسازی
"تصمیمات سخت”، لازم و ضروری است.
به نظر میرسد به هر دلیل، کووید-۱۹
درحال "ریشه دواندن” در جامعه است. اکنون، همین حالا، وقت آن است که با
تصمیمات سخت و ارادههای پولادین ”غیرنمایشی” به سوی "ریشهکنی” آن پیش
رویم. مولا علی (ع) در نامه ۳۱ نهجالبلاغه میفرمایند: «فاسع فی کدحک:
نهایت کوشش را در زندگی داشته باش.» و در حکمت ۳۸۶ تاکید میکنند: «من طلب
شیئا ناله او بعضه: آن کس که در تلاش و طلب چیزی باشد، یا به همه آن و یا
لااقل به قسمتی از آن دست خواهد یافت.»
نگارنده، سالهاست افتخار تدریس
"بازمهندسی” یا "مهندسی مجدد” سیستمها و فرآیندهای کسب و کار را در مقطع
تحصیلات تکمیلی، در کارنامه دارد. با تکیه بر همان آموزهها و تجربه موفق
برخی از کشورها، توصیههایی عملی برای ریشه کنی این "ریشه دوانده ناخوانده”
ارائه میدارد، باشد که مورد توجه "مردمان بافرهنگ” و "مسئولان مردمی” واقع شود.
همین
جا البته لازم است این نکته را مدنظر داشته باشیم که "مهندسی مجدد”، عنوان
"فاخری” برای بهبود ریشهای سیستمها است. سیستمهایی که شاید، اصولا
هیچگاه از اول، مهندسی نشده باشند!
باری، برای قطع ریشه این پلیدی و
پلشتی، در گام نخست، لازم است که انتقال اجتماعی (community transmission)
محدود و قطع شود. نتایج تحقیقاتی که دهمآوریل سال جاری ساعت ۱۳:۴۱ دقیقه
در اکونومیک تایمز انتشار یافت، نشان داد که هر فرد بیمار میتواند تا ۴۰۶
نفر را در طول دوره بیماری و نقاهت ۳۰روزه، آلوده سازد. این در حالی است که
مطابق اعلان سازمان جهانی بهداشت، هنگامی که هر فرد بیمار کمتر از یک نفر
را (به طور متوسط) آلوده سازد، تعداد مبتلایان سیر نزولی یافته و رو به
کاهش میگذارد و آنگاه میتوان به ریشه کنی این معضل امیدوار بود.
این
نوشتار، فارغ از نصیحت و توصیه، یک «طرح عملیاتی» را توصیف میکند که
میتواند حداقل، چارچوبی برای مهندسی مجدد راهکارهای فعلی محسوب شود. با
این توضیح، مواد طرح یا چارچوب پیشنهادی به قرار زیر توضیح داده میشوند:
۱
- قرنطیه کامل کشور برای «سه هفته» به صورتی که تنها خدمات کاملا ضروری
اجازه فعالیت داشته باشند. شروع این سه هفته، باید «یک هفته زودتر»، اعلام
شود تا همه مردم به دور از طمع و رفتارهای غیرمسئولانه، بتوانند برای این
«سختی» آماده شوند. خدمات کاملا ضروری، فروشگاههای مواد غذایی،
بیمارستانها، داروخانهها، آتش نشانی، برخی بیمهها، نیروی انتظامیو
خدمات اینچنین، پمپ بنزینها و برخی شعب دادگاهها برای موارد بسیار حساس و
حیاتی خواهند بود. برای تک تک این موارد باید تعداد افرادی که میتوانند
در هر لحظه فعال و درگیر باشند ( مثلا یک نفر در هر سوپرمارکت کوچک)
اطلاعرسانی رسمیشود. باید توجه داشت که در هر مورد، از هر خانواده، در هر
لحظه، تنها یک نفر میتواند ورود یا حضور داشته باشد (چون چک کردن «هم
منزل» یا «هم خانواده» بودن مقدور نخواهد بود.)
تبصره ۱. تمام خدمات
آنلاین میتوانند برقرار باشند ولی سفرهای بین شهری باید به کل ممنوع
باشند، مگر سفرهای ضروری که ثبت و رجیستر میشوند و سند و گواه و شاهد باید
فراهم باشد.
تبصره ۲. خدمات ضروری چون خرید مایحتاج، باید در همان محل
زندگی صورت گیرد. کنترلهای دیگری نیز باید بر جدا بودن خانوادهها متمرکز
شوند. برای مثال، فقط اعضای یک خانواده در یک مرتبه صعود یا نزول،
میتوانند از آسانسور استفاده کنند.
تبصره ۳. هرخانوادهای باید تصمیم
گیرد و مشخص نماید که در طول پیادهسازی چند ماهه طرح، با چه اشخاصی زندگی
خواهند نمود. اگر پدر و مادر یا بستگان و دوستانی هستند که نیازمند حضور و
یاری افراد میباشند، باید با هم، دریک مکان مشترک زندگی کنند.
۲ -
توسعه و ساخت سیستم ردگیری دقیق با خوشهسازی هوشمند (انتلیجنت کلاسترها)
باید سریع و دقیق در دستور کار قرار گیرد. تمام افراد همانگونه که برای
یارانه ثبت نام کرده اند، باید این اپلیکیشن را داشته باشند و هر نقطه که
میروند، با یک «بارکد پاسخ سریع ماتریسی» (QR_Code) جای خود را معلوم
سازند. به این صورت به محض مثبت شدن تست یک فرد، میتوان معلوم نمود که تا
دو هفته پیش در «کدام نقاط» (فروشگاه، اداره یا سازمان) و «چه هنگام» حضور
داشته و با اعلام این کلاستر، کسانی که در آن زمان در آن نقطه بوده اند،
«مشکوک» محسوب میشوند و با همین سیستم، قابل رد یابی و اعمال تست
میباشند.
تبصره ۴: مردم و مسئولان محترم نگران نباشند که ثبت محل
اقامت و تردد مردم، مسئلهای است که ممکن است امنیت آنان را در خطر قرار
دهد. مگر اکنون همگان از کوچک و بزرگ، در خطر ابتلا به این بیماری و از آن
بدتر مبتلا به بیماری ناامیدی، افسردگی و پریشان احوالی نیستند؟ ضمن آنکه
اطلاعات تردد مردم در فایلهای تاکسیهای آنلاین قرار دارد و انتظار معقول
است که حتی برای بیزنس مشروع از آنها استفاده نامشروع نشود.
بهر روی،
شکی نیست که کنترل امنیت اطلاعات و حریم شخصی افراد، باید با سیاستها و
مکانیزمهای کاملا آکادمیک و قابل پیادهسازی «رمز نگاری و محدودیت دسترسی و
حفاظت از دادههای محرمانه» حفظ شوند. برای این منظور راهکارهای بسیاری
اندیشیده شده و پروتکلهای متعددی طی سالهای گذشته در سراسر دنیا (و کشور
عزیزمان) تصویب و اجرایی شدهاند که در حوصله این نوشتار نیست.
۳-
مرزهای کشور برای کلیه مسافران به مدت سه هفته، باید کاملا بسته باشند و
تنها برای کسانی که مسافرت ضروری دارند با ثبت اطلاعات سفر در فرمهای
حرفهای و طراحی شده، مقدور باشد.
تبصره ۵. برای موفق شدن در این حوزه،
تمام مسافران باید کاملا تحت کنترل واقع شوند و تمام کسانی که وارد میشوند
در محلهای مشخص از قبل آماده و ضدعفونی شده و با پروتکلهای کامل بهداشتی
و مراقبتی (هتلها یا منزل شخصی) در قرنطینه خانگی (self-isolation) تحت
نظارت کامل (full supervision) باشند. مکانیزمهای کنترلی اندیشیده و پیاده
شوند که تخلفی صورت نگیرد. این مسافران بایدهنگام ورود و روز سوم و روز
دوازدهم، مورد آزمایش واقع شوند و تست کامل از ایشان به عمل آید.
تبصره
۶: برای مسائل حقوقی این امر، لازم است که مسافران پیش از رزرو بلیط و در
مرزهای کشورهای مبدا، فرمهایی را امضا و رضایت خود را با این کار اعلام
نمایند.
۴- بعد از سه هفته قرنطینه کشوری، «یک هفته» به مسئولان و
مدیران دولتی و خصوصی، فرصت ایجاد زیرساختها و شرایط فاصلهگذاری هوشمند
اجتماعی داده خواهد شد. (تصمیمات این زیرساختها و شرایط یاد شده در طول آن
سه هفته قرنطینه با مکانیزمهای آنلاین باید اتخاذ و تعیین شوند). در طول
هفته یاد شده، آنها میتوانند با حداقل نیروهای مورد نیازشان بروند و
تسهیلات را فراهم سازند. برای مثال بروند و جداکنندهها (divider) و
اعلامیههای هشدار و فاصلهگذاری را در محل کار همکاران و ارباب رجوع و
مشتریان نصب کنند.
۵- بعد از پنج هفته یاد شده (یک هفته آمادگی برای
قرنطینه، سه هفته قرنطینه، یک هفته آمادگی فاصلهگذاری)، دو هفته «بازگشت
محدود» خواهد بود که دیگر فعالیتها با فاصلهگذاری هوشمند اجتماعی آغاز
شوند.
۶- در طول تمام مدت اجرای این طرح، حقوق بگیران باید دریافتی
داشته باشند. مدیرانی که بتوانند، پرداخت حقوق را انجام میدهند و دولت از
مالیات آنها کسر میکند. آنان که نتوانند، در سامانه ای، مشخصات کارمندان و
کارکنان خود را وارد میکنند و دولت حقوق آنها را واریز مینماید. کسانی
که شغل آزاد داشته باشند نیز برای این پنج هفته، یک حقوق بالای خط
فقر(واقعی)، مثلا ۴ میلیون تومان، دریافت میکنند.
۷- مشاغلی و پستهایی
وجود دارند که باید ۲۴ ساعته و بدون انقطاع باشند، مانند استخراج و پالایش
و انتقال نفت یا تولیدکنندگان محصولات غذایی و بهداشتی و درمانی. این
مشاغل باید با رعایت کامل پروتکلهای بهداشتی و با حداقل نیرو به فعالیت
خود ادامه دهند.
۸- در کشور ما، اقتصاد خرد بسیار متنوع و آسیب پذیر
است. در اولین واکنش به این نوشتار، خیل عظیمیاز خوانندگان خواهند گفت:
«طرحی برای اجرا نشدن!» و مشخصا
خواهند پرسید که تکلیف تعهدات مالی و
چکها در این زمان چه میشود؟ در پاسخ به نگرانی صحیح یاد شده، باید، تمام
تعهدات مالی (مگر با توافق ذی نفعان) به مدت ۵ هفته به تعویق بیفتند. اصولا
حسابداران و مسئولان مالی، این همه درس و تکلیف و کارگاههای آموزشی را
برای شرایط طبیعی و نرمال نمیخوانند. آنان باید خرد و اندیشه را بستر
آموزههای حرفهای خود سازند و راهکارهای لازم برای گذر از این بحران را
طراحی کنند.
۹- دولت اما، داستان دیگری دارد. سازمانهای دولتی به
همراه دیگر قوا، در طول این مدت، باید با فعالیت شبانه روزی، به تمشیت امور
بپردازند. این مهم تنها با بهرهگیری از تجربه دولتهای موفق، خصوصا با
شرایط مشابه و استفاده از دانش استادان و دانشمندان مقدور خواهد بود.
تصمیمهای صرفا سیاسی، به تنهایی، راه به جایی نخواهند برد. مولا علی(ع) در
حکمت ۵۴ نهج البلاغه میفرمایند: «لا ظهیر کالمشاورهْ - پشتوانهای همچون
مشورت نیست.»
۱۰- در تمام طول مدت پیادهسازی طرح، وسایل و لوازم
بهداشتی و نظافتی چون ماسک و دستکش به همراه ضدعفونیکنندهها به طور
رایگان و به وفور در اختیار همگان قرار گیرد. در سطح شهر، کنترل شود که
زبالههای نظافتی و بازماندههای بهداشتی با مکانیزمهای مرتبط مطلوب، جمع و
امحا گردند.
اقلام اساسی نظیر خوراکیها نیز باید به مقدار زیاد فراهم
باشند و با بستهبندی دو لایه (که یک لایه هنگام خرید به دور انداخته
شود)، به طور کنترل شده توزیع شوند. این انتظار دور از ذهنی نیست که
هموطنان فرهیخته ریشه دار، خود، رعایت حال یکدیگر مینمایند و رفتارهای
متمدنانه را پیشه
خواهند ساخت.
۱۱- در طول پیادهسازی طرح، باید
فرهنگسازی عمومی(که چندی است به طور ناقص، آغاز شده است) با حضورفعال
اثربخش پزشکان، دانشمندان، استادان، خبرگان حوزههای گوناگون و با حمایت
محبوبان و هنرمندان، «مهندسی مجدد» شوند. پیرایههای بیثمر هرس شوند و
رفتارهای بخردانه جایگزین گردند. مولا علی(ع) در حکمت ۱۷۲ و ۴۳۸
نهج
البلاغه میفرمایند: النَّاسُ اَعْدَاءُ مَا جَهِلُوا: مردم دشمن چیزی
هستند که نمیدانند. آگاهی و خردورزی و معرفت، تنها راهکار پیروزی بر جهالت
و گمراهی است. بنابرین، مشابه همین رفتار زیربنایی برای ریشه کنی پلیدی و
پلشتی ریشه دوانده، میتواند در حوزههای دیگر نیز اندیشیده شود. آنگاه،
همانطور که لازم نیست زندگی با ویروس کووید-۱۹ را در برنامه زندگی بلند مدت
خود بگنجانیم، زندگی با تورم و فساد و تبعیض و فقر و خرافات را نیز از
برنامه زندگی خود خارج خواهیم نمود. حسن ختام نیز، با شعری از زنده یاد،
پروین خواهد بود.
هر که با پاکدلان، صبح و مسائی دارد
دلش از پرتو اسرار، صفائی دارد
زهد با نیت پاک است، نه با جامه پاک
ای بس آلوده، که پاکیزه ردائی دارد
شمع خندید به هر بزم، از آن معنی سوخت
خنده، بیچاره ندانست که جائی دارد
سوی بتخانه مرو، پند برهمن مشنو
بت پرستی مکن، این ملک خدائی دارد
هیزم سوخته، شمع ره و منزل نشود
باید افروخت چراغی، که ضیائی دارد
گرگ، نزدیک چراگاه و شبان رفته به خواب
بره، دور از رمه و عزم چرائی دارد
مور، هرگز بدر قصر سلیمان نرود
تا که در لانه خود، برگ و نوائی دارد
گهر وقت، بدین خیرگی از دست مده
آخر این در گرانمایه بهائی دارد
فرخ آن شاخک نورسته که در باغ وجود
وقت رستن، هوس نشو و نمائی دارد
صرف باطل نکند عمر گرامی، پروین
آنکه چون پیر خرد، راهنمائی دارد