نسخه چاپی
ارسال به دوستان
نیویورک تایمز می‌گوید وزیر خارجه آمریکا به دنبال طرحی پیچیده است تا ثابت کند این کشور عضو برجام است تا با مکانیسم ماشه تحریم‌های تسلیحاتی ایران را تمدید کند
حالا کم کم باید بیش‌از آنکه نام توافق هسته‌ای یا برجام را بر زبان بیاوریم شاید بهتر باشد از نام معمای برجام استفاده کنیم. توافقی که در سال 2015 میان ایران و کشورهای 5+1 و در راس آنها ایالات متحده به نتیجه رسید تا پایانی باشد.
آفتاب
یزد- گروه سیاسی: حالا کم کم باید بیش‌از آنکه نام توافق هسته‌ای یا برجام
را بر زبان بیاوریم شاید بهتر باشد از نام معمای برجام استفاده کنیم.
توافقی که در سال 2015 میان ایران و کشورهای 5+1 و در راس آنها ایالات
متحده به نتیجه رسید تا پایانی باشد بر یک دهه مناقشه هسته‌ای میان تهران و
قدرت‌های جهانی. با این حال خروج ترامپ در بهار 2018 از این توافق
چالش‌های بسیاری را برای آن ایجاد کرده است تا جایی که بسیاری به ویژه
مخالفان آن می‌گویند برجام مرده است اما موافقان همچنان تاکید دارند برجام
اگرچه نیمه جان اما هنوز زنده است! به عنوان نمونه حدود 10 ماه پیش فدریکا
موگرینی که در جریان مذاکرات توافق هسته‌ای نقش مثبتی را ایفا کرده بود؛
گفت:«توافق هسته‌ای ایران حالش خوب نیست اما همچنان زنده است و نمی‌توانیم
بگوییم که ساعت‌های پایانی و آخرین نفس‌ها را سپری می‌کند.» هنوز بعد از
گذشت ماه‌ها نیز کسی نمی‌تواند درباره سرنوشت این توافق پیش بینی قطعی کند.
حالا جدیدترین اقدام از سوی دولت ترامپ و البته تئوریسین این روزهای این
دولت یعنی مایک پومپئو بر معما و پیچیدگی‌های برجام افزوده است. روزنامه
نیویورک تایمز در گزارشی فاش کرد که وزیر امور خارجه آمریکا به دنبال یک
استدلال حقوقی است تا نشان دهد که کشورش همچنان عضوی از توافق هسته‌ای است و
از این طریق برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران اعمال فشار کند. نیویورک
تایمز در گزارش خود آورده است: «مایک پومپئو وزیر امور خارجه آمریکا در حال
آماده‌سازی طرحی حقوقی است که
نشان دهد آمریکا هنوز عضوی از توافق هسته‌ای با ایران است که دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا از آن خارج شد. این بخشی از یک راهبرد پیچیده برای تحت فشار قرار دادن شورای امنیت سازمان ملل است که تحریم تسلیحاتی علیه تهران را تمدید کرده و اطمینان حاصل کند که تحریم‌های سختگیرانه‌تری علیه ایرانی اعمال شود.» این گزارش می‌افزاید:«این راهبرد در حالی از سوی مقامات دولت آمریکا در چند روز اخیر تشریح شده است که آنها شروع به مطرح کردن قطعنامه‌ای جدید در شورای امنیت سازمان ملل کرده‌اند که پس از منقضی شدن تحریم فعلی در ماه اکتبر، مانع از صادرات تسلیحات به ایران می‌شود.» در این گزارش آمده است:«با این حال هرگونه تلاش برای تجدید تحریم تسلیحاتی تقریبا به طور حتمی با مخالفت روسیه و چین به طور علنی یا غیرعلنی مواجه خواهد شد. روس‌ها پیش از این به مقامات آمریکا و اروپا گفته‌اند که تمایل دارند فروش جنگ‌افزارهای متعارف به ایران از سر گرفته شود.» گزارش نیویورک تایمز می‌افزاید:«[با ارائه طرح حقوقی پومپئو] اگر تحریم تسلیحاتی تمدید نشود، آمریکا از حق خود به عنوان یک عضو توافق استفاده خواهد کرد. این اقدام موجب فشار آمریکا برای بازگرداندن گروه گسترده‌ای از تحریم‌ها خواهد شد که پیش از انجام شدن توافق ۲۰۱۵ [توافق هسته‌ای] مانع فروش نفت و تبادلات بانکی می‌شدند و اعمال این تحریم‌های، به طور نظری برای تمام اعضای سازمان ملل الزام‌آور خواهد بود.» در این گزارش همچنین مطرح شده است:«وندی شرمن عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده آمریکا در مذاکرات هسته‌ای با ایران با اشاره به این که روسیه و چین هیچ‌گاه خواهان تحریم تسلیحاتی ایران نبوده‌اند و تنها برای مدتی محدود با آن موافقت کرده‌اند، درباره تلاش آمریکا برای این که نشان دهد هنوز عضوی از توافق است، گفت: من فکر می‌کنم که آنها با مخالفت زیادی مواجه خواهند شد، چراکه دولت ترامپ از توافق خارج شد.»
> اهمیت لغو تحریم تسلیحاتی
این طرح پومپئو را باید در ادامه تلاش‌های ایالات متحده برای اعمال مجدد تحریم تسلیحاتی ایران درنظر گرفت. موضوعی که حسن روحانی آن را بسیار مهم می‌داند. در مرداد 98 رئیس جمهور گفته بود:« این توافق اگر تا سال آینده باقی بماند تمام تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران به طور کامل برداشته می‌شود و این یعنی هر سلاحی را می‌خریم و می‌فروشیم و آماده هستیم برای خرید هر نوع سلاح.» او همچنین تاکید کرده بود:«توافق هسته‌ای اهمیت زیادی دارد و اگر ادامه پیدا کند محدودیت‌هایی که در خصوص فناوری‌های دوگانه (با قابلیت استفاده صلح‌آمیز و نظامی) علیه ایران وضع شده هم برطرف می‌شود. روحانی با اشاره به اینکه با تداوم برجام ایران می‌تواند از سال دیگر سلاح بخرد افزوده بود:«البته مقدمات این کار را هم آماده کرده‌ایم.» روحانی همچنین در آبان 98 نیز بر اهمیت خرید و فروش سلاح تاکید کرده و گفته بود:«سال‌هاست خرید سلاح از طرف ایران طبق قطعنامه سازمان ملل ممنوع است و ما نمی‌توانیم سلاح خود را بفروشیم، اما اگر برجام را نگه داریم سال آینده تحریم تسلیحاتی ایران برداشته می‌شود و ما می‌توانیم به راحتی هم سلاح بخریم و هم بفروشیم.» با این حال مخالفان داخلی برجام در همان زمان این سخنان روحانی را به باد انتقاد گرفتند. سیدحسین نقوی‌حسینی درباره اینکه با ادامه برجام تحریم‌های تسلیحاتی ایران تا سال آینده برداشته می‌شود، اظهار کرده:«ایران توانمندی‌های نظامی و تسلیحاتی بسیار زیادی دارد و باعث افتخارمان است که از یک کشور خریدار سلاح، به فروشنده آن تبدیل شده‌ایم اما اظهارات رئیس‌جمهور درباره لغو تحریم‌های تسلیحاتی تعجب‌برانگیز است. او ادامه داد: مطابق با یکی از مواد برجام در سال آینده باید یکی از تحریم‌ها علیه ایران لغو شود و به همین دلیل رئیس‌جمهور این وعده را به مردم داده است اما سوال ما از وی این است که مگر غربی‌ها وعده‌ها و تعهدات قبلی خود در برجام را عملیاتی کرده‌اند که منتظر لغو تحریم‌های تسلیحاتی باشیم؟« سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با بیان اینکه برجام از سوی غربی‌ها به هیچ‌وجه اجرا نمی‌شود، تاکید کرد: غربی‌ها همان‌طور که تا امروز به وعده‌های خود در اجرای برجام عمل نکرده‌اند، قطعا به تعهدات دیگر خود هم عمل نمی‌کنند و مسئولان کشور نباید وعده‌های تکراری و امید واهی دهند و بگویند که با ادامه برجام تحولات بزرگی در کشور به‌وجود می‌آید.» در قطعنامه ٢٢٣١ مصوب شورای امنیت سازمان ملل متحد از جمله از کشورهای جهان خواسته شده است تا از معامله، خرید و فروش و فراهم کردن هرگونه تسهیلات مالی، مبادلاتی و ترابری در مورد تجهیزات سنگین نظامی به ایران یا برای استفاده ایران به مدت پنج سال از زمان اجرای برجام یا تسلیم گزارش جمع‌بندی مبسوط اجرای برجام توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی - هر کدام که زودتر باشد - خودداری ورزند. در این بخش از قطعنامه از جمله از انواع تانک رزمی، سامانه‌های توپخانه سنگین، هواپیماهای رزمی، هلی‌کوپترهای تهاجمی، ناو، سامانه‌های موشکی طبق فهرست تسلیحات متعارف سازمان ملل و همچنین مواد، قطعات یدکی و امکانات آموزشی و خدماتی برای اینگونه اقلام نام برده شده است.
> آمریکا مخالف، روسیه فروشنده
با این حال به نظر می‌رسد پومپئو در خط مقدم تلاش‌ها برای ادامه تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران قرار گرفته است. او به دنبال این است تا از هر فرصتی برای پیشبرد این هدف استفاده کند آخرین مورد آن پرتاب ماهواره نور از سوی سپاه پاسداران است که در این مورد پومپئو با مطرح کردن ادعاهایی علیه برنامه فضایی و موشکی ایران، خواستار حمایت کشورها از تمدید تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران شد. او در بیانیه‌ای گفت:«سال‌هاست که ایران مدعی است برنامه فضایی آن کاملا صلح‌آمیز و غیرنظامی است. دولت ترامپ[رئیس جمهور آمریکا] هیچ‌گاه آن را باور نکرده است. پرتاب ماهواره نظامی در این هفته از سوی سپاه پاسداران اعلام شده است، نشان‌دهنده چیزی است که همیشه گفته‌ایم؛ برنامه فضایی ایران نه صلح‌آمیز است و نه کاملا غیرنظامی است.» او در ادامه با پیوند زدن ماجرای ماهواره و تحریم‌های تسلیحاتی افزود:« تمام کشورهایی که دوستدار صلح هستند، باید توسعه فناوری‌های موشک‌های بالستیک
ایران را رد کرده و در متوقف ساختن برنامه موشکی خطرناک ایران به یک‌دیگر ملحق شوند. برای شروع، کشورها باید از تمدید تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران که در ماه اکتبر منقضی خواهد شد،
حمایت کنند. او در ادامه این بیانیه از اتحادیه اروپا خواست که «افراد و نهادهای فعال در زمینه برنامه موشکی ایران را تحریم کند». پیش از این نیز وزیر خارجه آمریکا در توئیتر نوشته بود:« تحریم تسلیحاتی ایران طی شش ماه آینده منقضی می‌شود. شورای امنیت سازمان ملل باید این محدودیت‌ها را پیش از آنکه خشونت ایران افزایش یابد و یک رقابت تسلیحاتی جدید در منطقه خاورمیانه ایجاد شود، تمدید کند.»
روسیه و چین می‌خواهند به محض انقضای مدت تحریم تسلیحاتی ایران، سلاح‌های سنگین و هواپیماهای پیشرفته و چند منظوره خود را به ایران به فروش رسانند. مسکو، جنگنده‌های سوخو 35 و پکن، هواپیماهای فوق پیشرفته خود را به ایران خواهد فروخت. تردیدی نیست که ایران نیاز مبرم به خرید سلاح و جنگ‌افزارهای پیشرفته دارد تا دستگاه‌های نظامی و دفاعی فرسوده خود را نوسازی کند.از جانب دیگر، با آن که روسیه مخالف تمایل آمریکا برای اعمال تحریم‌های بیشتر، به ویژه تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران است اما سیاست مسکو اجازه نمی‌دهد تهران بیش از حد لازم به اسلحه دسترسی پیدا کند. در ماه نوامبر گذشته، مشاور نخست اسرائیل اعلام کرد که مسکو حداقل دوبار به درخواست تل آویو، از موافقت به فروش سلاح‌های پیشرفته به ایران خودداری کرده است و اسرائیل در ازای این اقدام و بنا به درخواست مسکو، مخالفت خود را با فروش اسلحه به گرجستان ابراز داشته است. اما در روزهایی که نفت قیمت بسیار نازلی پیدا کرده و چشم اندازی نیز برای بهبود و رشد حداکثری آن در کوتاه‌مدت نیست، پایان تحریم تسلیحاتی ایران برای روسیه می‌تواند به چشم یک فرصت بزرگ باشد. اقتصاد نفتی روسیه بدون نفت همواره متکی بر فروش سلاح بوده است. روزنامه نزاویسیمایا گازتا چاپ روسیه می‌نویسد:«پنتاگون نگران آن است که ایران "امکانات معاصر" را در بخش دفاعی دریافت کند. تحریم تسلیحاتی علیه تهران تصویب شده توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد، در اکتبر سال 2020 منقضی می‌شود. از گزارش اداره اطلاعاتی پنتاگون پیدا است که ایران سعی خواهد کرد تجهیزات پیشرفته را از روسیه و چین خریداری کند.» آنطور که این روزنامه روسی گزارش داده:« به گفته نظامیان آمریکا، ایران می‌خواهد جنگنده‌های چند منظوره Su-30، جت آموزش رزمی Yak130 و تانک‌های T-90 را خریداری کند و می‌تواند سیستم‌های S-400، و همچنین سیستم‌های موشکی ساحلی Bastio- را به دست آورد. به عقیده اداره اطلاعاتی پنتاگون، ایران اکنون از تاکتیک‌های غیر متعارف برای جلوگیری از نفوذ کشورهای بزرگ غربی مانند ایالات متحده استفاده می‌کند. به عنوان مثال، ایران 5 هزار مین دریایی در اختیار دارد و می‌تواند آنها را به سرعت با کمک قایق‌های کوچک سریع در خلیج فارس مستقر کند. وزارت دفاع آمریکا هشدار داده است که پرسنل نیروهای مسلح ایران "بیش از پیش پابرجا، دقیق و تیزهوش" می‌شوند.» یوری لیامین، کارشناس نظامی روس، می‌گوید:«مطمئناً ایران به خصوص به مدرنیزه‌سازی تجهیزات و تکنیک هوایی نظامی علاقمند است. اکنون جنگنده‌های موجود در ترکیب نیروی هوایی ایران کهنه شده است و برای مدرنیزه‌سازی آنها لازم است جنگنده‌های جدید در خارج از کشور خریداری شود، زیرا ایران با قابلیت‌های صنعت نظامی خود نمی‌تواند همه نیازها را رفع کند.» در همین حال سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه، روز پنج‌شنبه، پنجم دی‌ماه، گفت که تحریم تسلیحاتی سازمان ملل متحد علیه ایران، پس از انقضا در اکتبر ۲۰۲۰، تمدید نخواهد شد و روسیه در این مورد پیرو ایالات متحده نخواهد بود. ریابکوف در مصاحبه با خبرگزاری اینترفکس روسیه با اشاره به «اصل لزوم وفای به عهد» گفت: «توافق‌ها باید انجام شوند. طرف‌های برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و تدوین‌کنندگان مشترک قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل به این توافق دست یافتند.» ریابکوف ایالات متحده را متهم کرده که با این کار «دست به ضرب‌وشتم سیاسی» زده و تاکید کرد که کشورش در این زمینه از آمریکا دنباله‌روی نخواهد کرد. در همین حال علاءالدین بروجردی عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، در واکنش به درخواست وزیر امورخارجه آمریکا از شورای امنیت برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران، گفت:«بر اساس توافق برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که از سال ۲۰۱۶ میلادی اجرایی شد، ایران تا پنج سال از خرید تسلیحات تهاجمی منع شده لذا این بند در اکتبر سال ۲۰۲۰ (مهر ماه ۱۳۹۹) منقضی می‌شود بنابراین خرید و فروش سلاح برای ایران رفع تحریم می‌شود.» بروجردی با اشاره به درخواست وزیر خارجه آمریکا از شورای امنیت، گفت:«اقدام پومپئو حلقه دیگری از زنجیره اقدامات آمریکا برای لغو آزاد‌سازی تحریم‌ها است البته به لحاظ مقررات بین‌المللی آمریکا راهی جز ارایه قطعنامه جدید به شورای امنیت ندارد. در صورتی که قطعنامه‌ای هم از طرف آمریکا در شورای امنیت عنوان شود قطعا با مخالفت روسیه و چین مواجه می‌شود لذا آمریکایی‌ها راه به جایی نمی‌برند.»
> طرح آمریکا یک پاردوکس است
حالا در چنین شرایطی احتمالا وقتی آمریکا به این نتیجه رسیده که احتمال مخالفت چین و روسیه بسیار است به دنبال طرح جدیدی است که به لحاظ حقوقی نشان دهد آمریکا در برجام حضور دارد و بتواند از مکانیسم ماشه که در برجام به رسمیت شناخته شده استفاده کند. مکانیسمی که اگر به کار بیافتد نیازی به رای گیری مجدد در شورای امنیت و احتمال وتو چین یا روسیه نیست و تحریم‌ها خود به خود باز می‌گردند. برای بررسی بیشتر اینکه طرح پومپئو چقدر در عمل می‌تواند اجرایی شود با یک دیپلمات بازنشسته و تحلیلگر مسائل بین الملل گفتگو کردیم. سید جلال ساداتیان به «آفتاب یزد» گفت:«این طرح به طور کلی در یک پارادوکس قرار می‌گیرد اگر ایالات متحده عضو برجام است چرا به تعهدات این توافق عمل نکرده و به سمت تحریم‌های جدید و اعمال تحریم‌های شدیدتر از قبل از برجام روی آورده است، بنابراین چنین اقدامی یعنی واشنگتن خلاف برجام عمل کرده است و این اقدامات جدید را هم به اعتبار این انجام دادند که آمریکا از توافق خارج شده است.» او افزود:«اگر خارج نشده اند برگردند به تعهداتی که طبق توافق باید آن را انجام بدهند که مشخص شود عضو برجام هستند اما آنها به طور رسمی اعلام خروج کردند و فراتر از تعهدات یک سری تحریم‌هایی را اعمال کردند بنابراین طرح پومپئو نمی‌تواند پذیرفته باشد» این تحلیلگر مسائل بین الملل اظهار داشت:«آمریکا ابتدا همه تلاش خود را بکار برد تا بتواند از طریق اورپایی‌ها به دنبال فعال کردن مکانیزم ماشه باشد اما وقتی با پاسخ مثبتی از سوی اروپا مواجه نشدند حالا به دنبال بازگشت این چنینی برای فعال کردن مکانیزم ماشه هستند اما دنیا چنین رویه‌ای را نمی‌پذیرد و جمهوری اسلامی نیز نخواهد پذیرفت نمی‌توان اینگونه بی‌حساب و کتاب و ورای همه ضوابط بین المللی و معیار‌ها اقداماتی را انجام داد.» ساداتیان در پایان گفت:« در این وضعیتی که آمریکا به دنبال آن است که با حضور مجدد در برجام شش قطعنامه قبلی سازمان ملل و شورای امنیت را علیه ایران فعال کند نه تنها چین و روسیه بلکه به نظر می‌رسد اتحادیه اروپا نیز مخالف چنین رویه‌ای باشد و همچنین هیچ بند و ماده یا تبصره قانونی نیز وجود ندارد که آمریکا با استناد به آن بخواهد به برجام با هدف تشدید تحریم‌ها بازگردد!»
حالا درحالی که پنج ماه به پایان تحریم‌های تسلیحاتی مانده به نظر می‌رسد پومپئو که این روزها مرد اول تحریم‌ها به شمار می‌رود گزینه‌های مختلفی را بررسی می‌کند که شاید عجیب ترین آن همین بازگشت آمریکا به برجام با هدف به راه انداختن مکانیزم ماشه باشد. روزی که جان بولتون به سمت مشاور امنیت ملی ترامپ برگزیده شده بسیاری توجه خود را به او معطوف کرده بودند اما شاید کمتر کسی توجه می‌کرد که مایک پومپئو به عنوان فعال ترین و به عبارتی معمار فشار حداکثری بر ایران لقب بگیرد. با این حال باید دید او در این زمان اندک تا مهر ماه چه خواهد کرد درحالی که خیلی‌ها را مقابل خودش خواهد دید از انتخابات آمریکا گرفته تا مثلث پکن، تهران و مسکو!
نشان دهد آمریکا هنوز عضوی از توافق هسته‌ای با ایران است که دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا از آن خارج شد. این بخشی از یک راهبرد پیچیده برای تحت فشار قرار دادن شورای امنیت سازمان ملل است که تحریم تسلیحاتی علیه تهران را تمدید کرده و اطمینان حاصل کند که تحریم‌های سختگیرانه‌تری علیه ایرانی اعمال شود.» این گزارش می‌افزاید:«این راهبرد در حالی از سوی مقامات دولت آمریکا در چند روز اخیر تشریح شده است که آنها شروع به مطرح کردن قطعنامه‌ای جدید در شورای امنیت سازمان ملل کرده‌اند که پس از منقضی شدن تحریم فعلی در ماه اکتبر، مانع از صادرات تسلیحات به ایران می‌شود.» در این گزارش آمده است:«با این حال هرگونه تلاش برای تجدید تحریم تسلیحاتی تقریبا به طور حتمی با مخالفت روسیه و چین به طور علنی یا غیرعلنی مواجه خواهد شد. روس‌ها پیش از این به مقامات آمریکا و اروپا گفته‌اند که تمایل دارند فروش جنگ‌افزارهای متعارف به ایران از سر گرفته شود.» گزارش نیویورک تایمز می‌افزاید:«[با ارائه طرح حقوقی پومپئو] اگر تحریم تسلیحاتی تمدید نشود، آمریکا از حق خود به عنوان یک عضو توافق استفاده خواهد کرد. این اقدام موجب فشار آمریکا برای بازگرداندن گروه گسترده‌ای از تحریم‌ها خواهد شد که پیش از انجام شدن توافق ۲۰۱۵ [توافق هسته‌ای] مانع فروش نفت و تبادلات بانکی می‌شدند و اعمال این تحریم‌های، به طور نظری برای تمام اعضای سازمان ملل الزام‌آور خواهد بود.» در این گزارش همچنین مطرح شده است:«وندی شرمن عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده آمریکا در مذاکرات هسته‌ای با ایران با اشاره به این که روسیه و چین هیچ‌گاه خواهان تحریم تسلیحاتی ایران نبوده‌اند و تنها برای مدتی محدود با آن موافقت کرده‌اند، درباره تلاش آمریکا برای این که نشان دهد هنوز عضوی از توافق است، گفت: من فکر می‌کنم که آنها با مخالفت زیادی مواجه خواهند شد، چراکه دولت ترامپ از توافق خارج شد.»
> اهمیت لغو تحریم تسلیحاتی
این طرح پومپئو را باید در ادامه تلاش‌های ایالات متحده برای اعمال مجدد تحریم تسلیحاتی ایران درنظر گرفت. موضوعی که حسن روحانی آن را بسیار مهم می‌داند. در مرداد 98 رئیس جمهور گفته بود:« این توافق اگر تا سال آینده باقی بماند تمام تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران به طور کامل برداشته می‌شود و این یعنی هر سلاحی را می‌خریم و می‌فروشیم و آماده هستیم برای خرید هر نوع سلاح.» او همچنین تاکید کرده بود:«توافق هسته‌ای اهمیت زیادی دارد و اگر ادامه پیدا کند محدودیت‌هایی که در خصوص فناوری‌های دوگانه (با قابلیت استفاده صلح‌آمیز و نظامی) علیه ایران وضع شده هم برطرف می‌شود. روحانی با اشاره به اینکه با تداوم برجام ایران می‌تواند از سال دیگر سلاح بخرد افزوده بود:«البته مقدمات این کار را هم آماده کرده‌ایم.» روحانی همچنین در آبان 98 نیز بر اهمیت خرید و فروش سلاح تاکید کرده و گفته بود:«سال‌هاست خرید سلاح از طرف ایران طبق قطعنامه سازمان ملل ممنوع است و ما نمی‌توانیم سلاح خود را بفروشیم، اما اگر برجام را نگه داریم سال آینده تحریم تسلیحاتی ایران برداشته می‌شود و ما می‌توانیم به راحتی هم سلاح بخریم و هم بفروشیم.» با این حال مخالفان داخلی برجام در همان زمان این سخنان روحانی را به باد انتقاد گرفتند. سیدحسین نقوی‌حسینی درباره اینکه با ادامه برجام تحریم‌های تسلیحاتی ایران تا سال آینده برداشته می‌شود، اظهار کرده:«ایران توانمندی‌های نظامی و تسلیحاتی بسیار زیادی دارد و باعث افتخارمان است که از یک کشور خریدار سلاح، به فروشنده آن تبدیل شده‌ایم اما اظهارات رئیس‌جمهور درباره لغو تحریم‌های تسلیحاتی تعجب‌برانگیز است. او ادامه داد: مطابق با یکی از مواد برجام در سال آینده باید یکی از تحریم‌ها علیه ایران لغو شود و به همین دلیل رئیس‌جمهور این وعده را به مردم داده است اما سوال ما از وی این است که مگر غربی‌ها وعده‌ها و تعهدات قبلی خود در برجام را عملیاتی کرده‌اند که منتظر لغو تحریم‌های تسلیحاتی باشیم؟« سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با بیان اینکه برجام از سوی غربی‌ها به هیچ‌وجه اجرا نمی‌شود، تاکید کرد: غربی‌ها همان‌طور که تا امروز به وعده‌های خود در اجرای برجام عمل نکرده‌اند، قطعا به تعهدات دیگر خود هم عمل نمی‌کنند و مسئولان کشور نباید وعده‌های تکراری و امید واهی دهند و بگویند که با ادامه برجام تحولات بزرگی در کشور به‌وجود می‌آید.» در قطعنامه ٢٢٣١ مصوب شورای امنیت سازمان ملل متحد از جمله از کشورهای جهان خواسته شده است تا از معامله، خرید و فروش و فراهم کردن هرگونه تسهیلات مالی، مبادلاتی و ترابری در مورد تجهیزات سنگین نظامی به ایران یا برای استفاده ایران به مدت پنج سال از زمان اجرای برجام یا تسلیم گزارش جمع‌بندی مبسوط اجرای برجام توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی - هر کدام که زودتر باشد - خودداری ورزند. در این بخش از قطعنامه از جمله از انواع تانک رزمی، سامانه‌های توپخانه سنگین، هواپیماهای رزمی، هلی‌کوپترهای تهاجمی، ناو، سامانه‌های موشکی طبق فهرست تسلیحات متعارف سازمان ملل و همچنین مواد، قطعات یدکی و امکانات آموزشی و خدماتی برای اینگونه اقلام نام برده شده است.
> آمریکا مخالف، روسیه فروشنده
با این حال به نظر می‌رسد پومپئو در خط مقدم تلاش‌ها برای ادامه تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران قرار گرفته است. او به دنبال این است تا از هر فرصتی برای پیشبرد این هدف استفاده کند آخرین مورد آن پرتاب ماهواره نور از سوی سپاه پاسداران است که در این مورد پومپئو با مطرح کردن ادعاهایی علیه برنامه فضایی و موشکی ایران، خواستار حمایت کشورها از تمدید تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران شد. او در بیانیه‌ای گفت:«سال‌هاست که ایران مدعی است برنامه فضایی آن کاملا صلح‌آمیز و غیرنظامی است. دولت ترامپ[رئیس جمهور آمریکا] هیچ‌گاه آن را باور نکرده است. پرتاب ماهواره نظامی در این هفته از سوی سپاه پاسداران اعلام شده است، نشان‌دهنده چیزی است که همیشه گفته‌ایم؛ برنامه فضایی ایران نه صلح‌آمیز است و نه کاملا غیرنظامی است.» او در ادامه با پیوند زدن ماجرای ماهواره و تحریم‌های تسلیحاتی افزود:« تمام کشورهایی که دوستدار صلح هستند، باید توسعه فناوری‌های موشک‌های بالستیک
ایران را رد کرده و در متوقف ساختن برنامه موشکی خطرناک ایران به یک‌دیگر ملحق شوند. برای شروع، کشورها باید از تمدید تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران که در ماه اکتبر منقضی خواهد شد،
حمایت کنند. او در ادامه این بیانیه از اتحادیه اروپا خواست که «افراد و نهادهای فعال در زمینه برنامه موشکی ایران را تحریم کند». پیش از این نیز وزیر خارجه آمریکا در توئیتر نوشته بود:« تحریم تسلیحاتی ایران طی شش ماه آینده منقضی می‌شود. شورای امنیت سازمان ملل باید این محدودیت‌ها را پیش از آنکه خشونت ایران افزایش یابد و یک رقابت تسلیحاتی جدید در منطقه خاورمیانه ایجاد شود، تمدید کند.»
روسیه و چین می‌خواهند به محض انقضای مدت تحریم تسلیحاتی ایران، سلاح‌های سنگین و هواپیماهای پیشرفته و چند منظوره خود را به ایران به فروش رسانند. مسکو، جنگنده‌های سوخو 35 و پکن، هواپیماهای فوق پیشرفته خود را به ایران خواهد فروخت. تردیدی نیست که ایران نیاز مبرم به خرید سلاح و جنگ‌افزارهای پیشرفته دارد تا دستگاه‌های نظامی و دفاعی فرسوده خود را نوسازی کند.از جانب دیگر، با آن که روسیه مخالف تمایل آمریکا برای اعمال تحریم‌های بیشتر، به ویژه تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران است اما سیاست مسکو اجازه نمی‌دهد تهران بیش از حد لازم به اسلحه دسترسی پیدا کند. در ماه نوامبر گذشته، مشاور نخست اسرائیل اعلام کرد که مسکو حداقل دوبار به درخواست تل آویو، از موافقت به فروش سلاح‌های پیشرفته به ایران خودداری کرده است و اسرائیل در ازای این اقدام و بنا به درخواست مسکو، مخالفت خود را با فروش اسلحه به گرجستان ابراز داشته است. اما در روزهایی که نفت قیمت بسیار نازلی پیدا کرده و چشم اندازی نیز برای بهبود و رشد حداکثری آن در کوتاه‌مدت نیست، پایان تحریم تسلیحاتی ایران برای روسیه می‌تواند به چشم یک فرصت بزرگ باشد. اقتصاد نفتی روسیه بدون نفت همواره متکی بر فروش سلاح بوده است. روزنامه نزاویسیمایا گازتا چاپ روسیه می‌نویسد:«پنتاگون نگران آن است که ایران "امکانات معاصر" را در بخش دفاعی دریافت کند. تحریم تسلیحاتی علیه تهران تصویب شده توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد، در اکتبر سال 2020 منقضی می‌شود. از گزارش اداره اطلاعاتی پنتاگون پیدا است که ایران سعی خواهد کرد تجهیزات پیشرفته را از روسیه و چین خریداری کند.» آنطور که این روزنامه روسی گزارش داده:« به گفته نظامیان آمریکا، ایران می‌خواهد جنگنده‌های چند منظوره Su-30، جت آموزش رزمی Yak130 و تانک‌های T-90 را خریداری کند و می‌تواند سیستم‌های S-400، و همچنین سیستم‌های موشکی ساحلی Bastio- را به دست آورد. به عقیده اداره اطلاعاتی پنتاگون، ایران اکنون از تاکتیک‌های غیر متعارف برای جلوگیری از نفوذ کشورهای بزرگ غربی مانند ایالات متحده استفاده می‌کند. به عنوان مثال، ایران 5 هزار مین دریایی در اختیار دارد و می‌تواند آنها را به سرعت با کمک قایق‌های کوچک سریع در خلیج فارس مستقر کند. وزارت دفاع آمریکا هشدار داده است که پرسنل نیروهای مسلح ایران "بیش از پیش پابرجا، دقیق و تیزهوش" می‌شوند.» یوری لیامین، کارشناس نظامی روس، می‌گوید:«مطمئناً ایران به خصوص به مدرنیزه‌سازی تجهیزات و تکنیک هوایی نظامی علاقمند است. اکنون جنگنده‌های موجود در ترکیب نیروی هوایی ایران کهنه شده است و برای مدرنیزه‌سازی آنها لازم است جنگنده‌های جدید در خارج از کشور خریداری شود، زیرا ایران با قابلیت‌های صنعت نظامی خود نمی‌تواند همه نیازها را رفع کند.» در همین حال سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه، روز پنج‌شنبه، پنجم دی‌ماه، گفت که تحریم تسلیحاتی سازمان ملل متحد علیه ایران، پس از انقضا در اکتبر ۲۰۲۰، تمدید نخواهد شد و روسیه در این مورد پیرو ایالات متحده نخواهد بود. ریابکوف در مصاحبه با خبرگزاری اینترفکس روسیه با اشاره به «اصل لزوم وفای به عهد» گفت: «توافق‌ها باید انجام شوند. طرف‌های برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و تدوین‌کنندگان مشترک قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل به این توافق دست یافتند.» ریابکوف ایالات متحده را متهم کرده که با این کار «دست به ضرب‌وشتم سیاسی» زده و تاکید کرد که کشورش در این زمینه از آمریکا دنباله‌روی نخواهد کرد. در همین حال علاءالدین بروجردی عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، در واکنش به درخواست وزیر امورخارجه آمریکا از شورای امنیت برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران، گفت:«بر اساس توافق برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که از سال ۲۰۱۶ میلادی اجرایی شد، ایران تا پنج سال از خرید تسلیحات تهاجمی منع شده لذا این بند در اکتبر سال ۲۰۲۰ (مهر ماه ۱۳۹۹) منقضی می‌شود بنابراین خرید و فروش سلاح برای ایران رفع تحریم می‌شود.» بروجردی با اشاره به درخواست وزیر خارجه آمریکا از شورای امنیت، گفت:«اقدام پومپئو حلقه دیگری از زنجیره اقدامات آمریکا برای لغو آزاد‌سازی تحریم‌ها است البته به لحاظ مقررات بین‌المللی آمریکا راهی جز ارایه قطعنامه جدید به شورای امنیت ندارد. در صورتی که قطعنامه‌ای هم از طرف آمریکا در شورای امنیت عنوان شود قطعا با مخالفت روسیه و چین مواجه می‌شود لذا آمریکایی‌ها راه به جایی نمی‌برند.»
> طرح آمریکا یک پاردوکس است
حالا در چنین شرایطی احتمالا وقتی آمریکا به این نتیجه رسیده که احتمال مخالفت چین و روسیه بسیار است به دنبال طرح جدیدی است که به لحاظ حقوقی نشان دهد آمریکا در برجام حضور دارد و بتواند از مکانیسم ماشه که در برجام به رسمیت شناخته شده استفاده کند. مکانیسمی که اگر به کار بیافتد نیازی به رای گیری مجدد در شورای امنیت و احتمال وتو چین یا روسیه نیست و تحریم‌ها خود به خود باز می‌گردند. برای بررسی بیشتر اینکه طرح پومپئو چقدر در عمل می‌تواند اجرایی شود با یک دیپلمات بازنشسته و تحلیلگر مسائل بین الملل گفتگو کردیم. سید جلال ساداتیان به «آفتاب یزد» گفت:«این طرح به طور کلی در یک پارادوکس قرار می‌گیرد اگر ایالات متحده عضو برجام است چرا به تعهدات این توافق عمل نکرده و به سمت تحریم‌های جدید و اعمال تحریم‌های شدیدتر از قبل از برجام روی آورده است، بنابراین چنین اقدامی یعنی واشنگتن خلاف برجام عمل کرده است و این اقدامات جدید را هم به اعتبار این انجام دادند که آمریکا از توافق خارج شده است.» او افزود:«اگر خارج نشده اند برگردند به تعهداتی که طبق توافق باید آن را انجام بدهند که مشخص شود عضو برجام هستند اما آنها به طور رسمی اعلام خروج کردند و فراتر از تعهدات یک سری تحریم‌هایی را اعمال کردند بنابراین طرح پومپئو نمی‌تواند پذیرفته باشد» این تحلیلگر مسائل بین الملل اظهار داشت:«آمریکا ابتدا همه تلاش خود را بکار برد تا بتواند از طریق اورپایی‌ها به دنبال فعال کردن مکانیزم ماشه باشد اما وقتی با پاسخ مثبتی از سوی اروپا مواجه نشدند حالا به دنبال بازگشت این چنینی برای فعال کردن مکانیزم ماشه هستند اما دنیا چنین رویه‌ای را نمی‌پذیرد و جمهوری اسلامی نیز نخواهد پذیرفت نمی‌توان اینگونه بی‌حساب و کتاب و ورای همه ضوابط بین المللی و معیار‌ها اقداماتی را انجام داد.» ساداتیان در پایان گفت:« در این وضعیتی که آمریکا به دنبال آن است که با حضور مجدد در برجام شش قطعنامه قبلی سازمان ملل و شورای امنیت را علیه ایران فعال کند نه تنها چین و روسیه بلکه به نظر می‌رسد اتحادیه اروپا نیز مخالف چنین رویه‌ای باشد و همچنین هیچ بند و ماده یا تبصره قانونی نیز وجود ندارد که آمریکا با استناد به آن بخواهد به برجام با هدف تشدید تحریم‌ها بازگردد!»
حالا درحالی که پنج ماه به پایان تحریم‌های تسلیحاتی مانده به نظر می‌رسد پومپئو که این روزها مرد اول تحریم‌ها به شمار می‌رود گزینه‌های مختلفی را بررسی می‌کند که شاید عجیب ترین آن همین بازگشت آمریکا به برجام با هدف به راه انداختن مکانیزم ماشه باشد. روزی که جان بولتون به سمت مشاور امنیت ملی ترامپ برگزیده شده بسیاری توجه خود را به او معطوف کرده بودند اما شاید کمتر کسی توجه می‌کرد که مایک پومپئو به عنوان فعال ترین و به عبارتی معمار فشار حداکثری بر ایران لقب بگیرد. با این حال باید دید او در این زمان اندک تا مهر ماه چه خواهد کرد درحالی که خیلی‌ها را مقابل خودش خواهد دید از انتخابات آمریکا گرفته تا مثلث پکن، تهران و مسکو!
نظر شما
آخرین اخبار
