نسخه چاپی
ارسال به دوستان
آیا آلودگی هوای تهران در روزهای خلوت خیابان‌های پایتخت سهم خودروها از آلایندگی را زیر سوال می‌برد؟
کرونا خیابان‌های تهران را خلوت کرده، اما رسیدن آلودگی هوای پایتخت به مرحله هشدار و ناسالم، نه فقط بیرون رفتن که نفس کشیدن را هم برای کسانی که در این شرایط خاص مجبور به تردد در شهر هستند دشوار کرده کرده است.
گروه
جامعه: کرونا خیابان‌های تهران را خلوت کرده، اما رسیدن آلودگی هوای
پایتخت به مرحله هشدار و ناسالم، نه فقط بیرون رفتن که نفس کشیدن را هم
برای کسانی که در این شرایط خاص مجبور به تردد در شهر هستند دشوار کرده
کرده است. در حالی که در هر بار طرح مسئله آلودگی هوای تهران، تردد
خودروهای پرتعداد در پایتخت به عنوان دلیل اصلی آلودگی مطرح شده و در
هنگامه آلودگی هوا، محدودیت‌هایی برای تردد خودروها در نظر گرفته میشود،
این سوال مطرح است که این روزهای خلوت شهر و سبز بودن تمام مسیرهای
نقشه‌های ترافیکی، چرا باز هم باید آلودگی هوا میهمان تهرانی‌ها شود؟
هر چند آلودگی هوا در تهران مسئله‌ای برای تمام فصول است، اما در نیمه دوم هر سال با سرد شدن هوا و وقوع پدیده ایستایی و وارونگی، تعداد روزهای آلوده شهر بیشتر و شدت آن هم تقویت میشود. کمتر از یک ماه پیش بود که حسین‌رضا شهیدزاده مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوا اعلام کرد: «بیشترین آلودگی که در فصل زمستان با آن برخورد می‌کنیم، افزایش میزان ذرات معلق زیر ۲.۵ میکرون است. این ذرات معلق منابع مشخصی دارند. منابع متحرک بیش از ۶۰ درصد و منابع دیگر مانند نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها و صنایع هم در مجموع حدود ۳۵ درصد آلودگی تولید می‌کنند. همچنین عمده آلودگی هوای تهران را خودروهای دیزلی و موتورسیکلت‌ها و سواری‌ها تولید می‌کنند. تعداد خودروهای دیزلی ما حدود ۲ درصد کل خودروها و موتورسیکلت‌ها در تهران هستند که اکثر آن‌ها کامیون هستند. اگر بتوانیم همین مجموعه را کنترل کنیم، آلودگی کاهش پیدا می‌کند. این ۲ درصد، حدود ۶۵ درصد آلودگی ناشی از حمل‌ونقل را ایجاد می‌کند».
سهم خودروها در حالی به عنوان اصلی‌ترین منبع آلودگی هوای تهران مطرح شده است که در روزهای رسیدن آلودگی به مرز هشدار، همواره طرح‌هایی برای کاهش تردد خودروها در سطح شهر اجرایی میشود. با این حال در روزهای گذشته که برای تسهیل استفاده مردم از خودروهای شخصی به منظور کاهش خطر شیوع ویروس ویروس کووید 19 - یا همان طور که این روزها شناخته میشود، کرونا - از طریق استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، حتی ساعات طرح ترافیک هم کاهش یافته است، با توجه به کاهش ساعات اداری سازمان‌های دولتی، تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها، ایجاد شرایط دورکاری در بسیاری مشاغل و البته ملاحظات مردم بر اساس توصیه‌های عدم تردد غیرضروری در شهر برای جلوگیری از ابتلا به کرونا، تکرار روزهای آلوده آن هم با این شدت عجیب به نظر می‌رسد.
کیفیت هوای تهران تا ۸ صبح دیروز، یکشنبه با شاخص میانگین ۱۳۸ در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس قرار داشت و البته تعدادی از ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا شاخصی بیش از ۱۵۰ را نشان دادند. برای مثال در همین زمان ایستگاه تربیت مدرس با شاخص میانگین ۱۷۵ هوای آلوده‌تری نسبت به سایر مناطق داشته است.
انداختن تقصیر آلودگی هوا به گردن شهروندان و خودروهای شخصی‌شان حتی از دفاعیات طرفداران گران شدن قیمت بنزین در آبان ماه امسال هم بود. آن‌ها معتقد بودند افزایش قیمت بنزین باعث میشود که استفاده از خودرو شخصی کاهش یابد و البته از میزان دوردورهای بی دلیل هم کاسته شود و با روی آوردن مردم به وسیله نقلیه عمومی، شاهد بهبود کیفیت هوا باشیم. این در حالی است که فارغ از سایر مسائل مرتبط با گرانی بنزین، آمارهای پیشین نشان می‌داد که کاهش تردد خودروهای شخصی بعد از هر بار افزایش قیمت بنزین عمری کوتاه و یکی دو ماهه دارد و این بار در همین بازه هم نشانی از کاهش آلودگی هوا دیده نمی‌شد.
این تجربه‌ها بسیاری را به این نتیجه رسانده است که دادن نقش اول به خودروهای شخصی در موضوع آلودگی هوای تهران آدرس دقیقی نیست و آن‌ها نه متهم ردیف اول، که متهم ردیف چندم هم نیستند! فارغ از این که در این میان، نقش تردد موتورسیکلت‌ها و وسایل نقلیه سنگین و حمل و نقل عمومی هم کمتر دیده میشود، به نظر می‌رسد که باید متهمان اصلی آلودگی هوای تهران را جای دیگری جست‌وجو کرد.
حسین شهیدزاده، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران در گفت‌وگو با تسنیم علت افزایش آلودگی هوا طی روزهای اخیر را کاهش وزش باد می‌داند: «طبق بررسی‌های انجام شده مشخص شد طی روزهای اخیر میزان وزش باد در شهر تهران به ویژه در برخی ساعات صفر بوده و بیشترین شدتی که داشته به سه متر بر ثانیه رسیده است که باد بسیار کمی برای تهویه هوا محسوب میشود». وی افزود: «به همین دلیل هرچه آلودگی تولید شده در شهر باقیمانده و خارج نشده است». مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران با اشاره به آمارهای پیشینش از سهم خودروها در آلایندگی هوا تصریح کرد: «هرچند تا حدودی تردد خودروها کم شده بود اما معنی آن این نیست که باید با کاهش تردد آلودگی رفع شود چرا که ما نیازمند باد نیز هستیم که طی این دو روز آن را نداشته‌ایم. البته در برخی معابر شهر تهران نیز ترافیک کم نبود به عنوان مثال در مسیر بهشت زهرا یا در محدوده خیابان سهروردی ترافیک سنگینی را شاهد بودیم».
هرچند ایستایی هوا و کاهش وزش باد در حالت کلی یک پدیده آب و هوایی است، اما یکی از دلایل کاهش وزش باد در تهران و افزایش روزهای آلوده پایتخت را باید در ساخت و سازهای وسیع در مسیر بادهای تهران جست‌وجو کرد. بسته شدن دره‌های شمالی تهران به عنوان محل عبور بادهای شمالی با ساخت‌وسازهای فراوان و قرار گرفتن برج‌های بلندمرتبه منطقه 22 در مسیر بادهای غربی به عنوان یکی از عواملی است که شهرداری پایتخت را به عنوان مقصر در ارائه مجوز این ساخت و سازها بدون در نظر گرفتن آثار زیست محیطی آن مطرح می‌کند. در واقع شکل توسعه جغرافیایی پایتخت خود می‌تواند یکی از عوامل افزایش روزهای ایستایی هوا تلقی شود که عامل کنترل آن مدیریت شهری پایتخت در طول سال‌های گذشته بوده است.
با این حال، اگر شرایط آب و هوایی را به عنوان یک عامل ناگزیر در آلودگی هوای تهران تلقی کنیم، همچنان عوامل موثر دیگری نیز مطرح هستند. موتورسیکلت‌های کاربراتوری، صنایع آلاینده، کوره‌های آجرپزی و زباله‌سوز جنوب تهران از جمله اصلی‌ترین مقصران در این زمینه مطرح هستند. در روزهای گذشته استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها هم به عنوان یکی از دلایل آلودگی هوا مطرح شده است. البته شهیدزاده در پاسخ به پرسشی درباره تاثیر استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها بر آلودگی هوای تهران اظهار کرده است: «حدود یک ماه گذشته استفاده از سوخت مازوت وجود داشت اما سازمان محیط‌زیست به موضوع ورود کرد و جلوی آن گرفته شد اما از اینکه باز هم چنین امری صورت گرفته است یا خیر، خبر ندارم! زیرا شرکت کنترل کیفیت بر عوامل خارج از شهر تهران نظارتی ندارد البته دفعات قبل یعنی زمانی که گازوئیل و مازوت به عنوان سوخت استفاده می‌شد شاخص SO2 بالا می‌رفت اما در این مقطع آلاینده مذکور افزایش چندانی نداشته است». وی خاطرنشان کرد: «SO2 یکی از آلایندگی‌هایی است که از گوگرد موجود در سوخت ایجاد میشود؛ اگر گوگرد موجود در گازوئیل و مازوتی که استفاده میشود، زیاد باشد غلظت SO2 در هوا افزایش می‌یابد اما در چند روز اخیر این آلاینده افزایش زیادی نداشته است».
با این حال علی پیرحسینلو، مشاور پیشین معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران در توئیتر خود و در پاسخ به پرسش کاربری که از وی درباره ارتباط آلودگی هوای تهران با سوخت مازوت در نیروگاه‌ها نوشته بود، پاسخ داده است: «بله. یک بله‌ی تلخ و پر از حرف‌های نگفتنی و البته بی‌فایده».
فارغ از این که آلودگی این روزهای هوای تهران حاصل سوزاندن مازوت باشد یا نه و حرف‌های ناگفتنی و پنهانکاری احتمالی – و البته تکراری – از مردم در این باره چه می‌تواند باشد، به طور کلی نمی‌توان نقش هیچ کدام از عوامل آلودگی را برای حل این مسئله حذف کرد. زمانی بنزین بی کیفیت پتروشیمی‌ها در این فرآیند مطرح بود که البته سازمان محیط‌زیست مدعی حذف کامل بنزین‌های بی کیفیت از چرخه تولید و توزیع شده است، در حالی که برخی از مردم معتقدند که بنزین به جز دوره‌ای محدود پس از این ادعا، در حال حاضر دارای این کیفیت ادعا شده نیست. در شرایطی که سیاست‌های واردات خودرو به نفع تولیدکنندگان داخلی نیز باعث نشده است که خودروهای داخلی با میزان آلایندگی مناسبی تولید شوند – آن هم در حالی که قیمت خودرو در سال‌های اخیر تورمی لجام گسیخته داشته است – این مسئله نیز در حیطه وظایف دولت و سایر دستگاه‌های نظارتی قرار می‌گیرد. اگر این مسائل را به مسائل پیشین اضافه کنیم، درخواهیم یافت که به هر ترتیب نقش عاملیت و تقصیر مردم در برابر مسئولانی که توسعه پایدار محیط‌زیست محور را در دستور کار خود قرار نداده‌اند، بسیار ناچیز است. با این حال طلبکاری از مردمی که دود آلودگی به حلق و ریه‌شان می‌رود همیشه وجود دارد.
برخی تحقیقات نشان می‌دهد که در روزهای تشدید آلودگی هوای تهران، شمار بیماران تنفسی تا ۶۰ درصد افزایش می‌یابد و بیشترین عامل مرتبط با تشدید بیماری‌های سیستم قلبی، عروقی و ریوی، افزایش آلاینده‌های دی‌اکسید گوگرد، ذرات معلق و منواکسید کربن است. آلودگی هوا همچنین بر کاهش عملکرد سیستم دفاعی بدن موثر است. در روزهایی که ایران و از جمله تهران با شیوع ویروس کرونا مواجه شده که اتفاقا بیشترین اثر سوء را بر ریه‌ها دارد و بدن نیز برای مقاومت در برابر آن به تمام توان سیستم دفاعی خود نیازمند است، توصیه به مردم برای در خانه ماندن بهانه‌های مضاعفی دارد. با این حال این مردم نیستند که باید همیشه بهای تقصیرهای مسئولان را بدهند و مقصر هم قلمداد شوند، بلکه این مسئولان هستند که باید فکری به حال مشکلات کهنه و نو کنند، وگرنه این که «باید باد بیاد» را همه می‌دانند.
هر چند آلودگی هوا در تهران مسئله‌ای برای تمام فصول است، اما در نیمه دوم هر سال با سرد شدن هوا و وقوع پدیده ایستایی و وارونگی، تعداد روزهای آلوده شهر بیشتر و شدت آن هم تقویت میشود. کمتر از یک ماه پیش بود که حسین‌رضا شهیدزاده مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوا اعلام کرد: «بیشترین آلودگی که در فصل زمستان با آن برخورد می‌کنیم، افزایش میزان ذرات معلق زیر ۲.۵ میکرون است. این ذرات معلق منابع مشخصی دارند. منابع متحرک بیش از ۶۰ درصد و منابع دیگر مانند نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها و صنایع هم در مجموع حدود ۳۵ درصد آلودگی تولید می‌کنند. همچنین عمده آلودگی هوای تهران را خودروهای دیزلی و موتورسیکلت‌ها و سواری‌ها تولید می‌کنند. تعداد خودروهای دیزلی ما حدود ۲ درصد کل خودروها و موتورسیکلت‌ها در تهران هستند که اکثر آن‌ها کامیون هستند. اگر بتوانیم همین مجموعه را کنترل کنیم، آلودگی کاهش پیدا می‌کند. این ۲ درصد، حدود ۶۵ درصد آلودگی ناشی از حمل‌ونقل را ایجاد می‌کند».
سهم خودروها در حالی به عنوان اصلی‌ترین منبع آلودگی هوای تهران مطرح شده است که در روزهای رسیدن آلودگی به مرز هشدار، همواره طرح‌هایی برای کاهش تردد خودروها در سطح شهر اجرایی میشود. با این حال در روزهای گذشته که برای تسهیل استفاده مردم از خودروهای شخصی به منظور کاهش خطر شیوع ویروس ویروس کووید 19 - یا همان طور که این روزها شناخته میشود، کرونا - از طریق استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، حتی ساعات طرح ترافیک هم کاهش یافته است، با توجه به کاهش ساعات اداری سازمان‌های دولتی، تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها، ایجاد شرایط دورکاری در بسیاری مشاغل و البته ملاحظات مردم بر اساس توصیه‌های عدم تردد غیرضروری در شهر برای جلوگیری از ابتلا به کرونا، تکرار روزهای آلوده آن هم با این شدت عجیب به نظر می‌رسد.
کیفیت هوای تهران تا ۸ صبح دیروز، یکشنبه با شاخص میانگین ۱۳۸ در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس قرار داشت و البته تعدادی از ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا شاخصی بیش از ۱۵۰ را نشان دادند. برای مثال در همین زمان ایستگاه تربیت مدرس با شاخص میانگین ۱۷۵ هوای آلوده‌تری نسبت به سایر مناطق داشته است.
انداختن تقصیر آلودگی هوا به گردن شهروندان و خودروهای شخصی‌شان حتی از دفاعیات طرفداران گران شدن قیمت بنزین در آبان ماه امسال هم بود. آن‌ها معتقد بودند افزایش قیمت بنزین باعث میشود که استفاده از خودرو شخصی کاهش یابد و البته از میزان دوردورهای بی دلیل هم کاسته شود و با روی آوردن مردم به وسیله نقلیه عمومی، شاهد بهبود کیفیت هوا باشیم. این در حالی است که فارغ از سایر مسائل مرتبط با گرانی بنزین، آمارهای پیشین نشان می‌داد که کاهش تردد خودروهای شخصی بعد از هر بار افزایش قیمت بنزین عمری کوتاه و یکی دو ماهه دارد و این بار در همین بازه هم نشانی از کاهش آلودگی هوا دیده نمی‌شد.
این تجربه‌ها بسیاری را به این نتیجه رسانده است که دادن نقش اول به خودروهای شخصی در موضوع آلودگی هوای تهران آدرس دقیقی نیست و آن‌ها نه متهم ردیف اول، که متهم ردیف چندم هم نیستند! فارغ از این که در این میان، نقش تردد موتورسیکلت‌ها و وسایل نقلیه سنگین و حمل و نقل عمومی هم کمتر دیده میشود، به نظر می‌رسد که باید متهمان اصلی آلودگی هوای تهران را جای دیگری جست‌وجو کرد.
حسین شهیدزاده، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران در گفت‌وگو با تسنیم علت افزایش آلودگی هوا طی روزهای اخیر را کاهش وزش باد می‌داند: «طبق بررسی‌های انجام شده مشخص شد طی روزهای اخیر میزان وزش باد در شهر تهران به ویژه در برخی ساعات صفر بوده و بیشترین شدتی که داشته به سه متر بر ثانیه رسیده است که باد بسیار کمی برای تهویه هوا محسوب میشود». وی افزود: «به همین دلیل هرچه آلودگی تولید شده در شهر باقیمانده و خارج نشده است». مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران با اشاره به آمارهای پیشینش از سهم خودروها در آلایندگی هوا تصریح کرد: «هرچند تا حدودی تردد خودروها کم شده بود اما معنی آن این نیست که باید با کاهش تردد آلودگی رفع شود چرا که ما نیازمند باد نیز هستیم که طی این دو روز آن را نداشته‌ایم. البته در برخی معابر شهر تهران نیز ترافیک کم نبود به عنوان مثال در مسیر بهشت زهرا یا در محدوده خیابان سهروردی ترافیک سنگینی را شاهد بودیم».
هرچند ایستایی هوا و کاهش وزش باد در حالت کلی یک پدیده آب و هوایی است، اما یکی از دلایل کاهش وزش باد در تهران و افزایش روزهای آلوده پایتخت را باید در ساخت و سازهای وسیع در مسیر بادهای تهران جست‌وجو کرد. بسته شدن دره‌های شمالی تهران به عنوان محل عبور بادهای شمالی با ساخت‌وسازهای فراوان و قرار گرفتن برج‌های بلندمرتبه منطقه 22 در مسیر بادهای غربی به عنوان یکی از عواملی است که شهرداری پایتخت را به عنوان مقصر در ارائه مجوز این ساخت و سازها بدون در نظر گرفتن آثار زیست محیطی آن مطرح می‌کند. در واقع شکل توسعه جغرافیایی پایتخت خود می‌تواند یکی از عوامل افزایش روزهای ایستایی هوا تلقی شود که عامل کنترل آن مدیریت شهری پایتخت در طول سال‌های گذشته بوده است.
با این حال، اگر شرایط آب و هوایی را به عنوان یک عامل ناگزیر در آلودگی هوای تهران تلقی کنیم، همچنان عوامل موثر دیگری نیز مطرح هستند. موتورسیکلت‌های کاربراتوری، صنایع آلاینده، کوره‌های آجرپزی و زباله‌سوز جنوب تهران از جمله اصلی‌ترین مقصران در این زمینه مطرح هستند. در روزهای گذشته استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها هم به عنوان یکی از دلایل آلودگی هوا مطرح شده است. البته شهیدزاده در پاسخ به پرسشی درباره تاثیر استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها بر آلودگی هوای تهران اظهار کرده است: «حدود یک ماه گذشته استفاده از سوخت مازوت وجود داشت اما سازمان محیط‌زیست به موضوع ورود کرد و جلوی آن گرفته شد اما از اینکه باز هم چنین امری صورت گرفته است یا خیر، خبر ندارم! زیرا شرکت کنترل کیفیت بر عوامل خارج از شهر تهران نظارتی ندارد البته دفعات قبل یعنی زمانی که گازوئیل و مازوت به عنوان سوخت استفاده می‌شد شاخص SO2 بالا می‌رفت اما در این مقطع آلاینده مذکور افزایش چندانی نداشته است». وی خاطرنشان کرد: «SO2 یکی از آلایندگی‌هایی است که از گوگرد موجود در سوخت ایجاد میشود؛ اگر گوگرد موجود در گازوئیل و مازوتی که استفاده میشود، زیاد باشد غلظت SO2 در هوا افزایش می‌یابد اما در چند روز اخیر این آلاینده افزایش زیادی نداشته است».
با این حال علی پیرحسینلو، مشاور پیشین معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران در توئیتر خود و در پاسخ به پرسش کاربری که از وی درباره ارتباط آلودگی هوای تهران با سوخت مازوت در نیروگاه‌ها نوشته بود، پاسخ داده است: «بله. یک بله‌ی تلخ و پر از حرف‌های نگفتنی و البته بی‌فایده».
فارغ از این که آلودگی این روزهای هوای تهران حاصل سوزاندن مازوت باشد یا نه و حرف‌های ناگفتنی و پنهانکاری احتمالی – و البته تکراری – از مردم در این باره چه می‌تواند باشد، به طور کلی نمی‌توان نقش هیچ کدام از عوامل آلودگی را برای حل این مسئله حذف کرد. زمانی بنزین بی کیفیت پتروشیمی‌ها در این فرآیند مطرح بود که البته سازمان محیط‌زیست مدعی حذف کامل بنزین‌های بی کیفیت از چرخه تولید و توزیع شده است، در حالی که برخی از مردم معتقدند که بنزین به جز دوره‌ای محدود پس از این ادعا، در حال حاضر دارای این کیفیت ادعا شده نیست. در شرایطی که سیاست‌های واردات خودرو به نفع تولیدکنندگان داخلی نیز باعث نشده است که خودروهای داخلی با میزان آلایندگی مناسبی تولید شوند – آن هم در حالی که قیمت خودرو در سال‌های اخیر تورمی لجام گسیخته داشته است – این مسئله نیز در حیطه وظایف دولت و سایر دستگاه‌های نظارتی قرار می‌گیرد. اگر این مسائل را به مسائل پیشین اضافه کنیم، درخواهیم یافت که به هر ترتیب نقش عاملیت و تقصیر مردم در برابر مسئولانی که توسعه پایدار محیط‌زیست محور را در دستور کار خود قرار نداده‌اند، بسیار ناچیز است. با این حال طلبکاری از مردمی که دود آلودگی به حلق و ریه‌شان می‌رود همیشه وجود دارد.
برخی تحقیقات نشان می‌دهد که در روزهای تشدید آلودگی هوای تهران، شمار بیماران تنفسی تا ۶۰ درصد افزایش می‌یابد و بیشترین عامل مرتبط با تشدید بیماری‌های سیستم قلبی، عروقی و ریوی، افزایش آلاینده‌های دی‌اکسید گوگرد، ذرات معلق و منواکسید کربن است. آلودگی هوا همچنین بر کاهش عملکرد سیستم دفاعی بدن موثر است. در روزهایی که ایران و از جمله تهران با شیوع ویروس کرونا مواجه شده که اتفاقا بیشترین اثر سوء را بر ریه‌ها دارد و بدن نیز برای مقاومت در برابر آن به تمام توان سیستم دفاعی خود نیازمند است، توصیه به مردم برای در خانه ماندن بهانه‌های مضاعفی دارد. با این حال این مردم نیستند که باید همیشه بهای تقصیرهای مسئولان را بدهند و مقصر هم قلمداد شوند، بلکه این مسئولان هستند که باید فکری به حال مشکلات کهنه و نو کنند، وگرنه این که «باید باد بیاد» را همه می‌دانند.
نظر شما
آخرین اخبار
