نسخه چاپی
ارسال به دوستان
«ابتکار» علل و پیامدهای سفر عمران خان نخستوزیر پاکستان به ایران را بررسی می‌کند
عمران خان نخستوزیر پاکستان برای دومینبار در ششماه گذشته راهی تهران شد. وی که پس از انتخاب بهعنوان نخستوزیر پاکستان نخستین سفر خارجی خود را در اردیبهشتماه امسال به تهران انجام داده بود، اینبار در قامت یک میانجی به تهران می‌آید.
محمدرضا ستاری
عمران خان نخستوزیر پاکستان برای دومینبار در ششماه گذشته راهی تهران شد. وی که پس از انتخاب بهعنوان نخستوزیر پاکستان نخستین سفر خارجی خود را در اردیبهشتماه امسال به تهران انجام داده بود، اینبار در قامت یک میانجی به تهران می‌آید.
پس از تحولات پرشتاب چند ماه اخیر در خاورمیانه که منجر به تشدید تنش‌ها شده است، مسابقه‌ای میان میانجی‌گران منطقه‌ای و بین‌المللی شکل گرفت که هر کدام از این بازیگران سعی داشتند با قرار گرفتن در میان تهران و واشنگتن، نسبت به تعدیل فضای موجود اقداماتی را به عمل آورند. در این میان محسوس‌ترین اقدامات از سوی آبه شینزو نخستوزیر ژاپن، امانوئل ماکرون رئیس‌جمهوری فرانسه، عادل عبدالمهدی نخستوزیر عراق و نیز مقامات عمانی صورت گرفت.
همزمان با این تحرکات، بنبست در جنگ یمن، اختلافات عمده میان عربستان و امارات در بندر عدن که مقدمات فروپاشی ائتلاف عربی را فراهم کرده، هدف قرار گرفتن تاسیسات نفتی آرامکو و نیز عملیات اخیر انصارالله در نجران، منجر به تقویت گمانه‌زنی‌ها از تغییر رویکرد عربستان سعودی در قبال ایران شد؛ بهطوریکه در طول یک ماه گذشته بارها رسانه‌های مختلف عربی از قصد سعودی‌ها برای تنش‌زدایی با ایران گزارش دادند.
ایران پیشگام تنش‌زدایی با عربستان
در طول چند سالی که روابط میان ایران و عربستان تیره شده و در نهایت منجر به قطع کامل روابط دیپلماتیک شد، ایران بارها در خصوص تنش‌زدایی با عربستان ابراز امیدواری کرده و در این میان مقامات کشورمان به خصوص محمدجواد ظریف نسبت به مذاکره با طرف سعودی استقبال کردند. در همین راستا ظریف طرح ایجاد مجمع گفتوگوهای منطقه‌ای را مطرح کرد و پس از آن در بهار امسال پیشنهاد امضای پیمان عدم تعرض را به کشورهای حاشیه خلیج فارس ارائه داد.
در مقابل و در حالی که طرف سعودی در طول چند ماه گذشته همراه با ایالات متحده نوک پیکان حملات رسانه‌ای و لفظی خود را معطوف به ایران کرده و حتی مسئولیت حمله پهپادی به تاسیسات آرامکو را متوجه تهران ساخت، بروز چند تحول از جمله اضطرار امنیتی سعودی‌ها از جانب یمن، شکست طرح آنها در سوریه، لبنان، قطر و نیز تشدید فشارهای بین‌المللی به خاندان حاکم در خصوص قتل جمال خاشقجی روزنامه‌‌نگار منتقد عربستانی سبب شد تا برگ معادلات سیاست خارجی سعودی‌ها تغییر کند.
در این میان ابتدا اماراتی‌ها پس از بروز تنش در جنگ یمن و واگرایی‌هایی که میان آنها و عربستان ایجاد شد، ابتکار آغاز تنش‌زدایی با ایران را کلید زدند. آنطور که گفته می‌شود طی یک جلسه محرمانه میان مقامات این کشور در ابوظبی بر لزوم عادی‌سازی روابط با ایران تاکید شده و پس از آن بود که هیئتی از مرزبانی این کشور پس از 6 سال، نشستی مشترک با مقامات مرزبانی ایران برگزار کردند.
ماموریت سهل و ممتنع عمران خان
در همین راستا و در حالی که چند روز قبل سفر عادل عبدالمهدی نخستوزیر عراق به ریاض از سوی کارشناسان به منظور تلاش برای گشایش در آب کردن یخ روابط میان تهران و ریاض تعبیر شد، عمران خان نخستوزیر پاکستان نیز امروز در راس یک هیئت بلندپایه به ایران آمد تا همانطور که از پیش اعلام کرده بود در خصوص روابط میان ایران و عربستان گفت‌وگو و رایزنی کند. عمران خان که پس از تهران بلافاصله راهی ریاض می‌شود، ماه گذشته در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک از عزم خود برای میانجی‌گری میان ایران و عربستان سخن گفت و اعلام کرد که قصد دارد پیام محمد بن سلمان ولیعهد سعودی را به تهران برساند. او گفته بود که در این خصوص پیام‌هایی از سوی عربستان وجود دارد که فعلاً قصد افشای آن را ندارد، اما مایل است تا در رساندن این پیام به تهران نهایت تلاش خود را داشته باشد. وی که نقش پاکستان در پیشبرد مسائل منطقه‌ای را از مهمترین اولویت‌های سیاست خارجی خود اعلام کرده است در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل نیز تاکید کرده بود: جنگ راهحلی برای هیچ مسئلهای نیست و درگیری با ایران به نفع منافع هیچکس نخواهد بود. وی همچنین اظهار کرد که هر دو کشور ایالات متحده و عربستان سعودی از وی خواستهاند برای رفع تنش‌ها واسطه با ایران باشد.
اما اینکه عمران خان تا چه حد بتواند در ماموریت خود موفق باشد؛ امری مهم و جداگانه است. به گفته کارشناسان ماموریت عمران خان در تنش‌زدایی میان تهران و ریاض ماموریتی سهل و ممتنع است. سهل از این جهت که با توجه به فضای کنونی و افزایش نگرانی‌ها از بروز درگیری‌های جدید در منطقه شرایط برای گفتوگوها فراهم است و عمران خان که روابطی نزدیک با ایران و عربستان دارد می‌تواند به خوبی از عهده انتقال پیام و مساعد کردن شرایط برای کلید خوردن گفتوگوهای مستقیم برآید. این امر با توجه به چالش‌های دیپلماتیک عربستان در منطقه و جامعه جهانی در پیوند با اضطرارا امنیتی این کشور به فراهم‌تر شدن هر چه بیشتر فضای گفت‌وگو با تهران یاری خواهد کرد.
اما این ماموریت از جهاتی نیز ممتنع و دشوار است؛ زیرا عمران خان اکنون به واسطه بحران کشمیر درگیر یک چالش دیپلماتیک با هند است و از منظر داخلی نیز شرایط اقتصادی پاکستان یکی از مهمترین اولویت‌های دولت وی محسوب می‌شود.
از سوی دیگر تنش میان ایران و عربستان از ماهیت و بسترهایی برخاسته که حل و فصل نهایی آن با توجه به پیچیدگی‌هایش به یک یا دو مولفه بستگی ندارد. نخست اینکه در اوج تنش‌ها میان ایران و آمریکا، سعودی‌ها نمی‌توانند به طور مستقل نسبت به نزدیکی با تهران تصمیم‌گیرنده باشند و حتی الامکان باید چراغ سبز را از واشنگتن دریافت کنند. از سوی دیگر شرایط داخلی عربستان به واسطه بروز تحولاتی نظیر تشتت در خاندان حاکم و جنگ قدتت میان بن سلمان با سایر شاهزاداگان به میزان زیادی بر رفتار سیاست خارجی عربستان تاثیرگذار خواهد بود. به گفته تحلیل‌گران، مادامی که موقعیت محمد بن سلمان در راس هرم قدرت در عربستان سعودی تثبیت نشود، سعودی‌ها همچنان به سیاست خارجی تهاجمی خود ادامه خواهند داد. همچنین آنها پس از چند سال هزینه در جنگ یمن و رویارویی‌های نیابتی در منطقه، قصد ندارند که در قامت یک بازنده در پای میز مذاکره ظاهر شوند. همین موضوع سبب می‌شود تا پوسته سخت واگرایی‌ها میان ایران و عربستان میل به ایستایی داشته باشد.
آمادگی ایران برای گفت‌وگو
در چنین شرایطی از طرف تهران نشان داده شده که فضا برای شروع گفتوگوها مساعد است. علاوه بر اظهارنظرهای مثبت مقامات کشورمان طی ماه‌های اخیر و استقبال آنها از تنش‌زدایی با عربستان، همزمان با ورود عمران خان به تهران ظریف در گفت‌وگو با شبکه TRT ترکیه اعلام کرد: ما همیشه آماده مذاکره درباره تمامی مسائل با عربستان سعودی بوده‌ایم. عربستان همسایه ماست و قرار است تا ابد در کنار یکدیگر بمانیم. ما چاره‌ای جز گفت‌وگو با یکدیگر نداریم. ما مستقیم یا از طریق میانجی‌گری با عربستان مذاکره کنیم و هرگز میانجی‌گری را رد نمی‌کنیم.
همچنین سیدعباس موسوی سخنگوی وزارت خارجه کشورمان نیز دیروز در خصوص سفر عمران خان به تهران و مسئله میانجی‌گری وی میان ایران و عربستان اعلام کرد: ایران اعلام کرده چه با میانجی و چه بدون میانجی همواره آماده است که با همسایگان خود از جمله عربستان گفت‌وگو کند و اگر سوءتفاهمی وجود دارد برطرف شود تا اجازه ندهیم منطقه دستخوش تحولاتی شود که اشخاص ثالث و کشورهای فرامنطقه‌ای از این وضعیت سوءاستفاده کنند. آمادگی ایران برای گفت‌وگو با کشورهای منطقه که شامل همه کشورهاست، موضوعی است که از قبل اعلام شده و طرح‌ها و ابتکاراتی که همیشه داشتیم نیز در همین راستا بوده است.
عمران خان نخستوزیر پاکستان برای دومینبار در ششماه گذشته راهی تهران شد. وی که پس از انتخاب بهعنوان نخستوزیر پاکستان نخستین سفر خارجی خود را در اردیبهشتماه امسال به تهران انجام داده بود، اینبار در قامت یک میانجی به تهران می‌آید.
پس از تحولات پرشتاب چند ماه اخیر در خاورمیانه که منجر به تشدید تنش‌ها شده است، مسابقه‌ای میان میانجی‌گران منطقه‌ای و بین‌المللی شکل گرفت که هر کدام از این بازیگران سعی داشتند با قرار گرفتن در میان تهران و واشنگتن، نسبت به تعدیل فضای موجود اقداماتی را به عمل آورند. در این میان محسوس‌ترین اقدامات از سوی آبه شینزو نخستوزیر ژاپن، امانوئل ماکرون رئیس‌جمهوری فرانسه، عادل عبدالمهدی نخستوزیر عراق و نیز مقامات عمانی صورت گرفت.
همزمان با این تحرکات، بنبست در جنگ یمن، اختلافات عمده میان عربستان و امارات در بندر عدن که مقدمات فروپاشی ائتلاف عربی را فراهم کرده، هدف قرار گرفتن تاسیسات نفتی آرامکو و نیز عملیات اخیر انصارالله در نجران، منجر به تقویت گمانه‌زنی‌ها از تغییر رویکرد عربستان سعودی در قبال ایران شد؛ بهطوریکه در طول یک ماه گذشته بارها رسانه‌های مختلف عربی از قصد سعودی‌ها برای تنش‌زدایی با ایران گزارش دادند.
ایران پیشگام تنش‌زدایی با عربستان
در طول چند سالی که روابط میان ایران و عربستان تیره شده و در نهایت منجر به قطع کامل روابط دیپلماتیک شد، ایران بارها در خصوص تنش‌زدایی با عربستان ابراز امیدواری کرده و در این میان مقامات کشورمان به خصوص محمدجواد ظریف نسبت به مذاکره با طرف سعودی استقبال کردند. در همین راستا ظریف طرح ایجاد مجمع گفتوگوهای منطقه‌ای را مطرح کرد و پس از آن در بهار امسال پیشنهاد امضای پیمان عدم تعرض را به کشورهای حاشیه خلیج فارس ارائه داد.
در مقابل و در حالی که طرف سعودی در طول چند ماه گذشته همراه با ایالات متحده نوک پیکان حملات رسانه‌ای و لفظی خود را معطوف به ایران کرده و حتی مسئولیت حمله پهپادی به تاسیسات آرامکو را متوجه تهران ساخت، بروز چند تحول از جمله اضطرار امنیتی سعودی‌ها از جانب یمن، شکست طرح آنها در سوریه، لبنان، قطر و نیز تشدید فشارهای بین‌المللی به خاندان حاکم در خصوص قتل جمال خاشقجی روزنامه‌‌نگار منتقد عربستانی سبب شد تا برگ معادلات سیاست خارجی سعودی‌ها تغییر کند.
در این میان ابتدا اماراتی‌ها پس از بروز تنش در جنگ یمن و واگرایی‌هایی که میان آنها و عربستان ایجاد شد، ابتکار آغاز تنش‌زدایی با ایران را کلید زدند. آنطور که گفته می‌شود طی یک جلسه محرمانه میان مقامات این کشور در ابوظبی بر لزوم عادی‌سازی روابط با ایران تاکید شده و پس از آن بود که هیئتی از مرزبانی این کشور پس از 6 سال، نشستی مشترک با مقامات مرزبانی ایران برگزار کردند.
ماموریت سهل و ممتنع عمران خان
در همین راستا و در حالی که چند روز قبل سفر عادل عبدالمهدی نخستوزیر عراق به ریاض از سوی کارشناسان به منظور تلاش برای گشایش در آب کردن یخ روابط میان تهران و ریاض تعبیر شد، عمران خان نخستوزیر پاکستان نیز امروز در راس یک هیئت بلندپایه به ایران آمد تا همانطور که از پیش اعلام کرده بود در خصوص روابط میان ایران و عربستان گفت‌وگو و رایزنی کند. عمران خان که پس از تهران بلافاصله راهی ریاض می‌شود، ماه گذشته در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک از عزم خود برای میانجی‌گری میان ایران و عربستان سخن گفت و اعلام کرد که قصد دارد پیام محمد بن سلمان ولیعهد سعودی را به تهران برساند. او گفته بود که در این خصوص پیام‌هایی از سوی عربستان وجود دارد که فعلاً قصد افشای آن را ندارد، اما مایل است تا در رساندن این پیام به تهران نهایت تلاش خود را داشته باشد. وی که نقش پاکستان در پیشبرد مسائل منطقه‌ای را از مهمترین اولویت‌های سیاست خارجی خود اعلام کرده است در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل نیز تاکید کرده بود: جنگ راهحلی برای هیچ مسئلهای نیست و درگیری با ایران به نفع منافع هیچکس نخواهد بود. وی همچنین اظهار کرد که هر دو کشور ایالات متحده و عربستان سعودی از وی خواستهاند برای رفع تنش‌ها واسطه با ایران باشد.
اما اینکه عمران خان تا چه حد بتواند در ماموریت خود موفق باشد؛ امری مهم و جداگانه است. به گفته کارشناسان ماموریت عمران خان در تنش‌زدایی میان تهران و ریاض ماموریتی سهل و ممتنع است. سهل از این جهت که با توجه به فضای کنونی و افزایش نگرانی‌ها از بروز درگیری‌های جدید در منطقه شرایط برای گفتوگوها فراهم است و عمران خان که روابطی نزدیک با ایران و عربستان دارد می‌تواند به خوبی از عهده انتقال پیام و مساعد کردن شرایط برای کلید خوردن گفتوگوهای مستقیم برآید. این امر با توجه به چالش‌های دیپلماتیک عربستان در منطقه و جامعه جهانی در پیوند با اضطرارا امنیتی این کشور به فراهم‌تر شدن هر چه بیشتر فضای گفت‌وگو با تهران یاری خواهد کرد.
اما این ماموریت از جهاتی نیز ممتنع و دشوار است؛ زیرا عمران خان اکنون به واسطه بحران کشمیر درگیر یک چالش دیپلماتیک با هند است و از منظر داخلی نیز شرایط اقتصادی پاکستان یکی از مهمترین اولویت‌های دولت وی محسوب می‌شود.
از سوی دیگر تنش میان ایران و عربستان از ماهیت و بسترهایی برخاسته که حل و فصل نهایی آن با توجه به پیچیدگی‌هایش به یک یا دو مولفه بستگی ندارد. نخست اینکه در اوج تنش‌ها میان ایران و آمریکا، سعودی‌ها نمی‌توانند به طور مستقل نسبت به نزدیکی با تهران تصمیم‌گیرنده باشند و حتی الامکان باید چراغ سبز را از واشنگتن دریافت کنند. از سوی دیگر شرایط داخلی عربستان به واسطه بروز تحولاتی نظیر تشتت در خاندان حاکم و جنگ قدتت میان بن سلمان با سایر شاهزاداگان به میزان زیادی بر رفتار سیاست خارجی عربستان تاثیرگذار خواهد بود. به گفته تحلیل‌گران، مادامی که موقعیت محمد بن سلمان در راس هرم قدرت در عربستان سعودی تثبیت نشود، سعودی‌ها همچنان به سیاست خارجی تهاجمی خود ادامه خواهند داد. همچنین آنها پس از چند سال هزینه در جنگ یمن و رویارویی‌های نیابتی در منطقه، قصد ندارند که در قامت یک بازنده در پای میز مذاکره ظاهر شوند. همین موضوع سبب می‌شود تا پوسته سخت واگرایی‌ها میان ایران و عربستان میل به ایستایی داشته باشد.
آمادگی ایران برای گفت‌وگو
در چنین شرایطی از طرف تهران نشان داده شده که فضا برای شروع گفتوگوها مساعد است. علاوه بر اظهارنظرهای مثبت مقامات کشورمان طی ماه‌های اخیر و استقبال آنها از تنش‌زدایی با عربستان، همزمان با ورود عمران خان به تهران ظریف در گفت‌وگو با شبکه TRT ترکیه اعلام کرد: ما همیشه آماده مذاکره درباره تمامی مسائل با عربستان سعودی بوده‌ایم. عربستان همسایه ماست و قرار است تا ابد در کنار یکدیگر بمانیم. ما چاره‌ای جز گفت‌وگو با یکدیگر نداریم. ما مستقیم یا از طریق میانجی‌گری با عربستان مذاکره کنیم و هرگز میانجی‌گری را رد نمی‌کنیم.
همچنین سیدعباس موسوی سخنگوی وزارت خارجه کشورمان نیز دیروز در خصوص سفر عمران خان به تهران و مسئله میانجی‌گری وی میان ایران و عربستان اعلام کرد: ایران اعلام کرده چه با میانجی و چه بدون میانجی همواره آماده است که با همسایگان خود از جمله عربستان گفت‌وگو کند و اگر سوءتفاهمی وجود دارد برطرف شود تا اجازه ندهیم منطقه دستخوش تحولاتی شود که اشخاص ثالث و کشورهای فرامنطقه‌ای از این وضعیت سوءاستفاده کنند. آمادگی ایران برای گفت‌وگو با کشورهای منطقه که شامل همه کشورهاست، موضوعی است که از قبل اعلام شده و طرح‌ها و ابتکاراتی که همیشه داشتیم نیز در همین راستا بوده است.
نظر شما
آخرین اخبار
